Meer academische kennis nodig over digitalisering en gevolgen daarvan
Digitalisering raakt mens en maatschappij en heeft ons zelfs veranderd. Het verzamelen en verwerken van grote informatiebestanden helpen de samenleving vooruit, maar heeft ook keerzijdes, zoals voor veiligheid, privacy en klimaat. Toch is onze samenleving nog niet goed genoeg toegerust op de razendsnelle ontwikkelingen. De Opening van het Academisch Jaar in Tilburg staat in het teken van digitalisering. Decaan Boudewijn Haverkort van de Tilburg School of Humanities and Digital Sciences legt uit wat er kan dankzij digitalisering, wat we moeten doen aan beheersing en wat de rol van de universiteit daarbij kan zijn.
Opening Academisch Jaar 2023/2024
The Art of Digitalization. Dat was het thema van de Opening Academisch jaar 2023-2024 op maandag 4 september in de Aula. Alle medewerkers en studenten waren hiervoor uitgenodigd.
Wist je dat het geven van 2 zoekopdrachten in Google evenwel CO2 uitstoot als het koken van een kopje thee? Haverkort vindt bewustwording rond digitalisering van groot belang. Maar wat is digitalisering nu precies?
‘Digitalisering zorgt ervoor dat alle informatie digitaal beschikbaar wordt gemaakt zodat deze snel gecombineerd en geanalyseerd kan worden. Allerlei bedrijfsprocessen worden er vervolgens op gebaseerd,’ stelt Haverkort als omschrijving. Hij is de ‘enthousiaste aanjager’ van een belangrijk onderdeel van de universiteitsstrategie, het programma Digital Sciences for Society, waarin wetenschappers van diverse faculteiten samenwerken op het gebied van onderwijs en onderzoek. Hij ziet het als ‘een verplichting om onze studenten te bedienen op het gebied van digitalisering en hen voor te bereiden op hun rol in de samenleving.’
‘Wij zijn een universiteit die mens en maatschappij bestudeert. Maar die maatschappij verandert razendsnel onder invloed van digitalisering, door de introductie van het internet, pc’s, mobiele telefoons, etc. Een ontwikkeling die ons overkomt, en die we simpelweg moeten omarmen. Het grijpt diep in in de hele maatschappij, de manier waarop we met elkaar omgaan, met de overheid in contact staan, ons werk doen, inkopen doen, recreëren, communiceren. En die ontwikkeling beïnvloedt weer ons gedrag. Bijvoorbeeld onaangekondigd bellen doen we niet meer. Of hoe we elkaar bejegenen, op sociale platforms, en die zijn niet neutraal en dwingen weer nieuw gedrag af.
Wij zijn een universiteit die mens en maatschappij bestudeert. Maar die maatschappij verandert razendsnel onder invloed van digitalisering. Een ontwikkeling die ons overkomt, en die we simpelweg moeten omarmen.
Deze ontwikkeling opent veel mogelijkheden voor vernieuwing. Vroeger moest je op zoek naar gegevens in de bibliotheek. Nu is vrijwel alles digitaal beschikbaar en daardoor verandert ook de manier waarop je informatie tot je neemt en gebruikt. Digitale gereedschappen helpen ons om heel veel informatie te combineren, en om efficiënter te verwerken. Het heeft enorme gevolgen voor de techniek, maar ook ver daarbuiten. Bijvoorbeeld het veiliger maken van auto’s, het fabriceren van elektrische auto’s, maar ook voor de verhouding patiënt-arts. Een patiënt met een probleem aan zijn achillespees heeft al informatie opgezocht en komt dus heel anders bij een arts dan dezelfde patiënt tien jaar geleden.’
De ontwikkeling is onomkeerbaar, kunnen we de transitie nog sturen en vormgeven?
‘De opleiding van die artsen bijvoorbeeld, eigenlijk alle curricula moeten met het oog op digitalisering vernieuwd worden en de wetenschappers op de hoogte zijn van de innovaties. Dat geldt voor alle wetenschappers, economen, juristen, gedragswetenschappers, iedereen. Ik was op vakantie in Duitsland, de omarming van digitale middelen is daar minder sterk dan bij ons. Mensen doen minder aankopen digitaal maar daardoor houd je leefbaardere binnensteden zonder winkelleegstand. Ze vinden ook dat contant betalen zijn voordeel heeft; je laat immers geen digitaal spoor achter. Die overwegingen hebben alles te maken met privacy, wat weer is terug te herleiden tot de geschiedenis. Digitalisering (her)vormt de maatschappij.’
Burgers weten veelal niet wat ze moeten weten rond cybersecurity. Dat is vreemd als je bedenkt dat overal regels voor zijn, iedereen kent en leert ook verkeersregels. Ook op dit terrein is het belangrijk dat wetenschappers kunnen bijdragen met kennis.
In Nederland is er nog te weinig bewustzijn, te weinig kennis op het gebied van digitalisering. Er heerst ‘een soort Californian technologie optimisme: er komt vernieuwing uit voort, wat op zich wel te waarderen is’. ‘Maar het is wel zo verstandig om als samenleving ook te beseffen waar we mee bezig zijn. Zo valt me op hoe vaak er nogal verwarrende en onzorgvuldige uitspraken worden gedaan over “algoritmen”. Je kunt niet alles berekenen, niet alle digitalisering is AI; ik mis de nuance vaak. Gelukkig zie ik wel dat de overheid een proces doormaakt van bewustwording. Er is inmiddels een vaste Kamercommissie voor Digitale Zaken, en een staatssecretaris met dit onderwerp expliciet in haar portefeuille. Maar ook hier zijn nog verdere stappen te maken.’
Wat zijn de negatieve gevolgen van digitalisering en wat kan de wetenschap doen?
‘Onze veiligheid kan worden bedreigd. Burgers weten veelal niet wat ze moeten weten rond cybersecurity. Dat is vreemd als je bedenkt dat overal regels voor zijn, iedereen kent en leert ook verkeersregels. Ook op dit terrein is het belangrijk dat wetenschappers kunnen bijdragen met kennis.
Privacy is natuurlijk ook een zorg. En wat we ook moeten benoemen zijn de gevolgen voor energie en klimaat. Mensen die online een product bestellen, dat wil zeggen de mensen met geld, dragen ook bij aan de bouw van distributiecentra langs de snelwegen waarin de werkomstandigheden en salarissen minder prettig zijn. En ICT gebruiken kost heel veel energie, wereldwijd vergelijkbaar met die van de luchtvaart. Natuurlijk wordt er hard aan gewerkt om dat te verminderen, maar als we steeds meer digitaliseren wordt het niet vanzelf beter.
Ik ben ook blij te zien hoe wetenschappers van alle faculteiten de verbinding zoeken in projecten over digitalisering in ons programma Digital Sciences for Society.
Een ander aspect betreft digitale geletterdheid; iedereen doet in principe mee in het digitale verkeer. Maar kan iedereen de snelheid van verandering wel bijhouden? Ouderen, maar ook jongeren missen soms de vaardigheden die daarvoor nodig zijn. Ook hier moet de maatschappij oog voor hebben.
Verder is het zo dat AI-algoritmen veelal worden gevoed door gegevens uit de Westerse wereld, veelal gemaakt door mannen. Dat levert bias op, waarvan we ons bewust moeten zijn. Dat kan in onze opleidingen bijvoorbeeld in practica, waarin studenten samenwerken. Door dat echt te ervaren ben je beter bewapend voor de toekomst.
We investeren als universiteit fors in digitalisering, faciliteren interdisciplinaire onderzoeksprojecten waarin digitale wetenschappen een belangrijke rol spelen, en verbeteren ons onderwijs op dit vlak, voor alle studenten.
Ik ben ook blij te zien hoe wetenschappers van alle faculteiten, ja ook de theologische faculteit, de verbinding zoeken in projecten over digitalisering in ons programma Digital Sciences for Society. Er is onder wetenschappers, zeker de jongere generatie, veel behoefte aan kennis en samenwerking op dit gebied. Daarom investeren we hier als universiteit fors in, faciliteren we interdisciplinaire onderzoeksprojecten waarin digitale wetenschappen een belangrijke rol spelen, en verbeteren we ons onderwijs op dit vlak, voor alle studenten. En zo sluiten we ook nog eens beter aan bij het Europese beleid op dit vlak.’