De kracht en betekenis van ‘uitgestelde’ herdenkingsmonumenten

Persbericht, 16 januari 2015

Er zijn vele uitgestelde herdenkingsmonumenten, die herinneren aan gebeurtenissen of personen die tot dan toe ontkend, discutabel of minder in de belangstelling stonden. Om een breed zicht te krijgen op deze categorie monumenten heeft Laurie Faro naast en oriënterende en verkennende studie gekozen voor een casestudy-onderzoek waarvoor ze deze vier monumenten heeft geselecteerd. Deze herdenkingsplekken beschouwt ze in de theoretische context van de begrippen ‘monument’ en de gekozen ‘plaats’ en ‘ruimte’. Ook onderzoekt ze de doelstellingen, de gebruikte symboliek en de functie van deze monumenten voor mensen. De essentie van deze monumenten ligt volgens Faro in de behoefte die door slachtoffers en nabestaanden wordt gevoeld om een publieke plaats van permanente herdenking te creëren.

‘Het is een zeer belangrijk en goed monument. In feite is het een (digitale) begraafplaats voor mensen die merendeels in rook zijn opgegaan’. Hiermee verwoordt een nabestaande die zijn familie en sociale achtergrond verloor in de Shoah de persoonlijke betekenis voor hem van het Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap. De website Joodsmonument.nl herinnert aan de 104.000 Nederlands Joodse slachtoffers: elke overleden persoon heeft daarop een eigen ‘blokje’ met daaraan gekoppeld een persoonlijke webpagina. Bezoekers kunnen individueel, op hun eigen wijze, plaats en tijd, de overledenen gedenken. Andere monumenten, zoals die voor de vrouwen van Ravensbrück en die voor levenloos geboren kinderen op diverse begraafplaatsen, bieden tevens een fysieke plek voor rituele herdenkingshandelingen en ceremonieën. Volgens de onderzoekster helpen al deze herdenkingshandelingen om emoties te verwerken.

Daarnaast analyseert Faro ook de impact van de individuele en sociale context op de oprichting van uitgestelde monumenten. Daarbij gebruikt zij de concepten over herinnering en plaats van de Amerikaanse filosoof Edward Casey. Er wordt een proces beschreven waarin individuele, private herinneringen ‘transformeren’ naar het publieke herinneringsdomein. Terwijl mensen hun ervaringen, herinneringen en verdriet soms eerst voor zichzelf hielden, kunnen veranderde omstandigheden in zowel de individuele als de sociale en maatschappelijke context ervoor zorgen dat zij zich later wél geroepen voelen om naar buiten te treden. De oprichting van een monument in het publieke domein kan hen daarbij helpen.

Laurie Faro (1957) voltooide een studie Algemeen Nederlands Recht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en een studie Algemene Cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit Nederland. Als jong advocaat ontwikkelde ze al een grote belangstelling voor het verstevigen van de positie van het slachtoffer.