Netwerk(on)logica in het publieke domein
Een goed functionerend jeugdzorgsysteem. Waarom is dat belangrijk en welke tekortkomingen zijn er? Het symposium Netwerk(on)logica in het publieke domein legt de vinger op de zere plek, maar biedt ook zeker hoop voor toekomst.
Een fragment uit de documentaire “Zicht” laat zien hoe kwetsbaar jongeren eigenlijk zijn en hoe belangrijk een sterke sociale basis is bij het opgroeien. Een van de ouders uit de documentaire onderstreept dit belang. Haar zoon kwam als tiener in het criminele circuit terecht. Wat volgde was een lang traject in de jeugdzorg met een enorme hoeveelheid en wisseling aan hulpverleners. Hoewel ze als moeder sterk betrokken is bij de problematiek van haar zoon en ook een actieve rol speelt in zijn leven en zijn hulptraject, beschrijft ze dat ze een groot gebrek aan de aandacht voor haar perspectief heeft ervaren en gebrek aan ondersteuning voor ouders. Ook geeft ze aan dat de enige hulpverlener die echt een verschil bij haar zoon heeft kunnen maken de jongerenwerker is. Hij was de stabiele factor, hij heeft altijd contact met hem heeft gehouden, ondanks de locatie waar hij op dat moment verbleef.
De (wan)hoop van de professional
Rob Gilsing (Lector Jeugdhulp in transformatie aan de Haagse Hogeschool) en Renate Beijers (Ambassadeur Jeugd bij BPSW kwaliteitsborger bij WIJEindhoven) herkennen het feit dat professionals tegen barrières aanlopen om jongeren en gezinnen de regie te laten voeren in hun zorgtraject. Een goede samenwerking tussen gemeente en zorgaanbieder is daarbij van belang, net als genoeg financiële ruimte om professionals flexibiliteit te geven om in te springen op veranderende omstandigheden of behoeften. Hoewel relevant, wordt er echter ook gesteld dat financiën slechts een aspect zijn. Het gaat er daarnaast ook sterk om hoe je samenwerkt binnen beperkte financiële mogelijkheden. Vanuit de professionals en bestuurders wordt aangegeven dat het behulpzaam is als wijkteamprofessionals zo min mogelijk administratieve lasten hebben, zodat ze veel mogelijk ruimte hebben om “te doen wat nodig is”.
Het optimaliseren van samenwerking in het jeugddomein wordt op verschillende manieren aangepakt.
Een goed voorbeeld is de proeftuin in Eindhoven waarbij kinderopvang, school en het wijkteam onder begeleiding van een externe facilitator en op basis van eigen praktijken gezamenlijk leren over hun samenwerking. Aan de hand van concrete casussen gaan ze na hoe er precies is samengewerkt met elkaar, waar dat goed ging en vooral ook waar niet. Op deze manier leren ze elkaars perspectieven beter kennen en kunnen ze nagaan hoe de samenwerking beter vorm gegeven kan worden.
Integrerend werken
Ook in de Gemeente Breda is de coördinatie van de samenwerking in het jeugddomein een enorme uitdaging, vertelt Drs. Sylvia Sanders (Afdelingshoofd Sociaal Beleid Gemeente Breda). Toch is deze samenwerking van groot belang. Prof. dr. Jörg Raab (hoogleraar inter-organizational networks, Tilburg University) herkent dat er veel wordt geroepen over betere samenwerking, maar weinig wordt gedaan. Hij roept beleidsmedewerkers daarom ook op om aandacht te hebben voor het creëren van stabiliteit in het netwerk. Dat heeft tijd nodig om zich te ontwikkelen (onderzoek wijst op 3 jaar). Het is daarbij belangrijk niet te verzanden in netwerken van netwerken, die uiteindelijk vrij ver van de realiteit af staan en losgeweekt zijn van de oorspronkelijk context. Het is onze neiging om alles tot in detail te willen onderbrengen en organiseren, maar dit maakt het ook heel complex om de juiste kennis op de juiste plek beschikbaar te maken.
Netwerksturing
Tijdens het laatste onderdeel van het symposium wordt er o.a. een casus besproken waarbij verschillende partijen in het netwerk naar elkaar wijzen, maar niemand actie onderneemt, waardoor de jongere waar het om gaat niet geholpen wordt. Volgens Dr. Berit Lindemann (onderzoeker, toezichthouder en ondernemer) heeft dit te maken met de manier waarop er toch nog veel gedacht wordt in opdrachtgever – opdrachtnemer rollen, ondanks de trend naar meer ‘new public governance’ denken, waarin netwerkdenken het uitgangspunt zou moeten zijn. Er wordt een behoefte gesignaleerd om, ook mede vanwege het personeelstekort, efficiënter om te gaan met de inzet van mensen en organisaties en wellicht zelfs ook het aantal gemeentes. Cathalijne Dortmans (Wethouder gemeente Helmond) geeft aan dat in complexe netwerken zoals in het jeugddomein, informeel leiderschap heel belangrijk is en veel kan bereiken.
Dit komt ook terug in het proefschrift van Dr. Mariëlle Blanken, omdat ze constateert dat de rol van regie (vanuit de gemeente) onduidelijk is voor veel organisaties in het netwerk. De rol van de overheid verandert, waardoor alle partijen zoekende zijn naar hun rol en de juiste manieren om de samenwerking en aansturing van het netwerk te faciliteren.
Genoeg mogelijkheden
Het is duidelijk dat de complexiteit van de jeugdzorg vele uitdagingen met zich meebrengt. Naast dat er nog veel stappen gezet moeten worden, zijn er ook mooie voorbeelden aan bod gekomen die inspiratie bieden om jeugdzorg steeds beter vorm te geven. Ook de periode waarin COVID-19 Nederland (en de rest van de wereld) in zijn greep had, was een lichtpuntje op het gebied van vindingrijkheid en flexibiliteit. We werden gedwongen te zoeken naar manieren om laagdrempelige hulp aan jongeren en ouders aan te bieden. De technologie en het loslaten van ingewikkelde richtlijnen en structuren maakte het mogelijk om voor jongeren in onveilige thuissituaties toch ondersteuning te bieden. Dit geeft maar aan, het is dus mogelijk! De vraag is hoe we dit onder “normale omstandigheden” ook vorm kunnen geven. Nog veel stappen met elkaar te zetten waarbij leiderschap, flexibiliteit en aanpassingsvermogen ons veel mogelijkheden zal bieden.