Open Brief over de Griekse bootramp: internationaal recht moet worden nageleefd

De open brief is gericht aan het Ministerie van Maritieme Zaken en het Ministerie van Migratie en Asiel van de Helleense Republiek, de premier van Griekenland, de Europese Commissie en de directeur van Frontex. Academische experts op het gebied van migratie-, asiel-, vluchtelingen- en mensenrechtenrecht, internationaal publiekrecht, zeerecht en internationaal strafrecht roepen op tot een uitgebreid onderzoek naar het incident en stellen belangrijke juridische vragen. De scheepsramp onderstreept volgens hen de dringende noodzaak om systematische pushbacks en de praktijk van 'vertraagde of niet-bijstand' in de Middellandse Zee aan te pakken. Deze praktijken ondermijnen niet alleen geldende wettelijke verplichtingen, maar tasten ook fundamentele beginselen van het internationaal recht aan.

Verkeerde interpretaties internationaal recht

Dr. Mariana Gkliati, universitair docent Migratie- en asielrecht van Tilburg University is een van de initiatiefnemers van de brief. “Nationale autoriteiten proberen hun verantwoordelijkheid te ontlopen door radicaal verkeerde interpretaties van hun verplichtingen onder internationaal recht te presenteren,” stelt ze. “In deze open brief verduidelijken we de wettelijke verplichtingen. We nemen deel aan het publieke debat en laten zien dat bepaalde basisprincipes van het internationaal recht onbetwistbaar zijn.”

In de open brief wordt benadrukt dat Griekenland niet alleen het recht, maar ook de plicht had om in te grijpen, hulp te bieden en de opvarenden te redden, ongeacht hun status als illegale migranten of smokkelaars, ongeacht of ze om hulp vroegen of deze weigerden, en ook al vond het incident plaats op volle zee. Bovendien kan Griekenland volgens de mensenrechten- en vluchtelingenwetgeving in overtreding worden bevonden van het recht op leven en mogelijk ook van het verbod op refoulement en collectieve uitzetting.

Wettelijke reddingsplicht

Dr. Elizabeth Mavropoulou, universitair docent Internationaal recht van de Universiteit van Westminster: "Terwijl het onderzoek naar het tragische incident nog gaande is, is het belangrijk dat we ons verre houden van elke opzettelijke of onopzettelijke verkeerde voorstelling van de huidige stand van het internationale recht met betrekking tot opsporing en redding. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn de volle zee en internationale wateren voor zoek- en reddingsdoeleinden verdeeld in zones tussen staten. In dit geval bevond de migrantenboot in nood zich binnen de zoek- en reddingszone van Griekenland en daarom had Griekenland een wettelijke reddingsplicht."

In de open brief wordt opgeroepen tot een uitgebreid onderzoek naar het incident, waarbij de nadruk wordt gelegd op de noodzaak van een grondig en effectief strafrechtelijk onderzoek om ervoor te zorgen dat er verantwoording wordt afgelegd voor het verlies aan mensenlevens. Het strafrechtelijk onderzoek is momenteel aan de gang, maar het kan nu al worden vastgesteld dat het niet zal voldoen aan de normen voor een effectief onderzoek als het zich op ongepaste wijze bezighoudt met jurisdictiekwesties, gebreken vertoont die het vermogen om de feiten vast te stellen ondermijnen en het onderzoek naar de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de Griekse kustwacht niet omvat.

Frontex

De ondertekenaars uiten ook hun bezorgdheid over de betrokkenheid van Frontex en zijn wettelijke verplichtingen in zoek- en reddingssituaties. Als het agentschap zijn verplichtingen op het gebied van de grondrechten niet nakomt, kunnen het agentschap en de EU wettelijk aansprakelijk worden gesteld. Er moet onafhankelijk worden onderzocht of Frontex na de eerste waarneming van het vaartuig alle redelijkerwijs te verwachten stappen heeft genomen om het leven van de passagiers te beschermen. Bovendien moet bij een intern onderzoek van het agentschap niet alleen worden gekeken naar mogelijke wandaden van Griekenland, maar ook van Frontex.

De ondertekenaars dringen er bij de relevante autoriteiten op aan om onmiddellijk actie te ondernemen en de wettelijke verplichtingen en verantwoordelijkheden die bij dit tragische incident betrokken zijn te onderzoeken. Ze benadrukken dat het niet naleven van deze verplichtingen kan leiden tot juridische aansprakelijkheid voor de betrokken partijen.

De open brief staat nog steeds open voor handtekeningen en het aantal ondertekenaars groeit gestaag. De ondertekenaars nodigen academici die gespecialiseerd zijn in de relevante vakgebieden uit om hun naam toe te voegen aan dit initiatief.