Promotie J.T.G. Goossens MSc

Dit proefschrift bevat vier hoofdstukken die voorkeuren van mensen onderzoeken om het financiële gedrag van huishoudens en aandelen- en obligatieprijzen te kunnen begrijpen. De voorkeuren die worden bestudeerd zijn risico aversie, geduld, kortzichtigheid (“present bias”) en spijt aversie. In het eerste deel van dit proefschrift bestudeer ik de effecten van kortzichtigheid en spijt aversie op aandelen- en obligatieprijzen in een financieel economisch evenwicht. Ik toon aan dat deze voorkeuren gebeurtenissen en regelmatigheden op financiële markten kunnen verklaren.

Een kortzichtig individu consumeert liever op de korte termijn dan op de lange termijn. Omdat een dergelijk individu haar consumptie op de korte termijn wilt garanderen, hebben kortzichtige individuen een grotere vraag naar kortlopende obligaties dan langlopende obligaties. Het gevolg is dat de prijzen van kortlopende obligaties stijgen en daardoor dalen de kortlopende rentes, ten opzichte van langlopende rentes. Present bias geeft daarmee een mogelijke verklaring voor de gemiddeld waargenomen observatie dat kortlopende rentes lager zijn dan langlopende rentes. Individuen met spijt aversie anticiperen dat ze toekomstige spijt willen voorkomen, en deze voorkeur lijkt zowel het gedrag van aandelen als obligaties goed te kunnen verklaren.

In het tweede deel van dit proefschrift bestudeer ik hoe de financiële beslissingen van huishoudens samenhangen met hun risico aversie, geduld en kortzichtigheid. Ik toon aan dat deze voorkeuren nuttige ingrediënten zijn om het gedrag van huishoudens beter te begrijpen. In de nieuwe pensioenwetgeving spelen deze voorkeuren ook een rol. Zo moeten pensioenfondsen tenminste elke vijf jaar de risicobereidheid van mensen uitvragen en hun beleggingsbeleid daarop aanpassen.

Het proefschrift laat zien dat het moment van uitvragen er toe doet. Op het ergst van de COVID-19 crisis, toen de ziekenhuisopnames hoog waren, hebben we bij mensen een lagere risicobereidheid in het financiële domein gemeten. Aangezien pensioenfondsen een beleggingsbeleid moeten bepalen voor een lange horizon, kan het dus verstandig zijn om als fonds rekening te houden met gebeurtenissen op de korte termijn die de uitvraag kunnen beïnvloeden. Mensen gaven ook aan meer te willen sparen voor de toekomst wanneer de ziekenhuisopnames hoog waren en dus geduldiger en minder kortzichtig overkwamen. Deze risico- en tijdsvoorkeuren, en de veranderingen daarin door COVID, beïnvloeden ook het investeringsgedrag van mensen en hebben dus daadwerkelijke consequenties.

Tenslotte laat het proefschrift zien dat gemeten risico- en tijdsvoorkeuren werkelijk pensioengedrag kunnen verklaren. Bij de meeste pensioenfondsen is er de mogelijkheid om een hoog-laag uitkering te kiezen: hiermee kan je kiezen voor een tijdelijk hogere uitkering tijdens het begin van je pensioen, maar dit geeft vervolgens een lagere uitkering tijdens de rest van je pensioen. In de nieuwe pensioenwetgeving wordt de optie genoemd om ineens 10% van je pensioenbedrag te kunnen opnemen op pensionering (“lumpsum”). Deze keuzevrijheid in de uitkeringsfase van pensioenen kan welvaartswinst opleveren, omdat de uitkering beter kan aansluiten bij de voorkeuren van mensen. Maar, mensen moeten dan wel de juiste keuze maken. Kortzichtigheid kan tot verkeerde keuzes leiden en daarmee tot welvaartsverliezen, omdat kortzichtige mensen de verleiding hebben om zich meer op het heden te richten dan de toekomst. Dus, denk op tijd na over je pensioenkeuze.

Samenvattend heeft dit proefschrift een kernboodschap: het kennen van de voorkeuren van mensen helpt om het financiële gedrag van huishoudens en aandelen- en obligatieprijzen te kunnen begrijpen.