Promotie R.J. Mooi

Onder middeleeuws Duits recht hadden niet-lokale crediteuren een fundamenteel nadelige positie in faillissementen. Gewoonlijk werden eerst lokale crediteuren uitbetaald uit de te gelde gemaakte boedel, waarna vaak weinig tot niets overbleef voor hen die niet binnen de stadsgrenzen woonden. Dit veranderde echter vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw. In een groeiend aantal Duitse steden stelde een recht op gelijke behandeling (‘equal treatment’) de vorderingen van lokale en niet-lokale (‘vreemde)’ crediteuren nu op gelijke voet. Het relatief korte tijdsbestek van enkele decennia waarbinnen deze ontwikkeling in faillissementsrechtelijk autonome steden plaatsvond, is opmerkelijk. Ook het feit dat de door de steden aangenomen bepalingen van stadsrecht grotendeels identiek waren, is opvallend. De vraag is dan ook hoe deze belangrijke herijking van de rechten van vreemden in faillissementen heeft plaatsgevonden.

In dit onderzoek is correspondentie onderzocht tussen de stadsraden van Frankfurt am Main en enkele andere belangrijke handelssteden uit de Zuid-Duitse gebieden. Hieronder vallen onder andere Basel, Neurenberg, Zürich, en Genève. Daaruit blijkt dat het beginsel van reciprociteit een doorslaggevende rol speelde bij de brede adoptie van dit recht op gelijke behandeling. De groeiende groep steden die niet-lokale crediteuren gelijke behandeling toekende in faillissementen deed dat enkel onder een strikte voorwaarde van wederkerigheid. De thuisstad van de crediteur moest dus een soortgelijk recht toekennen aan niet-lokale crediteurs. De mechaniek van de regel stimuleerde zodoende haar verdere verspreiding. Steden wilden voorkomen dat hun eigen subjecten in andere steden zouden worden achtergesteld bij faillissementen, en hadden nu een direct, zwaarwegend belang om de inclusiviteit van het eigen faillissementsrecht te vergroten.

De supralokale opzet van het onderzoek werpt daarbij een licht op de samenhang in de ontwikkeling van rechten van niet-lokale crediteuren in verschillende steden in de vroegmoderne Duitse gebieden. Het levert bijdrages aan historiografische debatten over vroegmodern faillissementsrecht, de inclusiviteit van rechtssystemen, en vroegmoderne handel. Daarnaast haakt het ook aan bij debatten over de verspreiding en overname van rechtsregels door rechtssystemen (‘legal transplants’).