Promotie W. Blijleven MSc

Gemeenten zoeken steeds vaker de samenwerking op met burgers en andere maatschappelijke partijen bij het maken en uitvoeren van beleid. Dat vraagt iets van de ambtenaren die werken voor deze gemeenten. We verwachten niet alleen rechtmatige, professionele en efficiënte ambtenaren, maar ook een flexibele ambtenaren die samenwerken met burgers en initiatieven faciliteren. Dat roept de vraag op: hoe zien de participatiepraktijken van lokale ambtenaren eruit, en hoe ervaren zij die praktijken? (How do local civil servants practice and experience public engagement?)

Dit proefschrift beantwoordt die vraag door te kijken naar de concrete werkzaamheden van een brede groep gemeenteambtenaren – wijkmanagers, projectleiders en beleidsambtenaren - in zes Nederlandse gemeenten. Het onderzoek brengt de participatiepraktijken en ervaringen van deze ambtenaren van dichtbij in beeld, door middel van diepte-interviews, focusgroepen en ‘shadowing’.

Om welke praktijken gaat het dan? Het onderzoek laat zien dat ambtenaren het publiek betrekken door middel van vijf centrale participatiepraktijken:

1. De situatie in kaart brengen. Participatie vraagt om een open houding naar burgers en andere belanghebbenden. Als ambtenaar moet je bovendien kunnen inspringen op initiatieven en ideeën uit de buurt. Om te weten wat er nodig en mogelijk is moeten ambtenaren samen met bewoners en collega’s de situatie in kaart brengen – gaan luisteren, kijken, uitzoeken.
2. Relatiewerk. Samenwerken met bewoners en komen tot de kern van de situatie vraagt om vertrouwen en wederzijds begrip. Dat is er niet vanzelf, maar vraagt om relatiewerk: contact maken en luisteren, maar ook jouw eigen perspectief uitleggen.
3. Bemiddelen. Ambtenaren hebben meestal niet te maken met individuele bewoners, maar met groepen, waarvan de leden niet altijd op een lijn zitten. Participatie vraagt dan ook vaak om bemiddelen tussen partijen en zoeken naar gedeelde oplossingen. Dit vergt vaak vakkennis.   
4. ‘Buiten’ en ‘binnen’ verbinden. Ambtenaren bemiddelen niet alleen tussen bewoners, maar ook tussen de wereld binnen en buiten het stadhuis. Daarbij treffen ze spanningen aan tussen de nieuwe faciliterende en samenwerkende rol van de overheid, en de meer traditionele opvattingen over de rechtmatige en efficiënte overheid. Die spanningen vertalen zich in de praktijk vaak naar spanningen tussen afdelingen en ambtenaren onderling.
5. Praktisch ondersteunen. Tot slot bieden de ambtenaren waar nodig praktische ondersteuning –financieel, materieel of organisatorisch. Uiteindelijk gaat het er immers om de ideeën en initiatieven uit de buurt, stad of het dorp verder te brengen.

Belangrijker nog dan deze vijf praktijken is de werkwijze die erin doorklinkt. Die werkwijze laat zich samenvatten als ‘bricolage’. Dit Franse woord betekent zoiets als ‘met de vaak beperkte middelen die ter beschikking staan, iets nieuws te creëren’. Het onderzoek biedt daarmee een nieuw perspectief op de ambtenaar in de participatiesamenleving, namelijk de ambtenaar als ‘publieke bricoleur’. De publieke bricoleur is een publieke professional die voor en met burgers en andere belanghebbenden een zaak van publiek belang tot stand brengt, door mensen, perspectieven, waarden, kennis, regels, budgetten en andere materialen van binnen en buiten het gemeentehuis met elkaar te verbinden.

Wat zou het betekenen voor gemeenten, als zij hun ambtenaren gaan zien als publieke bricoleurs? Het proefschrift mondt uit in drie aanbevelingen voor gemeenten en andere overheden. Ten eerste is het van belang dat (1) gemeenten hun ambtenaren de tijd en ruimte geven om deel te nemen aan participatieprocessen. Daarnaast laat het onderzoek zien dat samenwerken met de buitenwereld ook vraagt om samenwerking binnen de gemeente. Gemeenten doen er goed aan om (2) te investeren in de samenwerking tussen afdelingen en ambtenaren. Bovenal verdient het aanbeveling om (3) participatie niet alleen te zien als taak van de ‘participatieambtenaar’ die toch al de wijk in gaat. Voor effectieve participatie moeten participatiepraktijken worden ingebed in alle facetten van de gemeentelijke organisatie.