Interview over chatbots: “Ik vi-nd jou ook aar-dig”
Via chatprogramma’s maken we vrienden over de hele wereld. 'Kunnen we ook vrienden worden met een chattende robot?', vroegen onderzoekers Marjolijn Antheunis en Emmelyn Croes zich af. Het antwoord luidt ‘nee’. Of althans: nu nog niet.
Tekst: Marga van Zundert
Iemand die altijd tijd heeft voor je en waar al je geheimen veilig zijn. Het klinkt als de ideale vriend. Alleen: het is een apparaat, een chattende robot. Nep, kun je denken, maar de makers krijgen stapels bedankmails van mensen die hun chatbots erg waarderen, vertelt hoogleraar Marjolijn Antheunis. Mensen zijn blij met het luisterende oor in moeilijke of eenzame tijden. Er staat een filmpje op YouTube van een oude dame die trots haar fotoboek toont aan een chatbot, vertelt ze. Daar mag je terecht ethische vraagtekens bij zetten. Is een chatbot een humane oplossing tegen eenzaamheid? En het roept angst op: praten we straks alleen nog met robots?
Maar hoe belangrijk ook, om die waaromvraag draait het onderzoek van de twee Tilburgse wetenschappers niet. Zij onderzoeken of het kan: vrienden zijn met een chatbot. Daarvoor hebben meer dan honderd proefpersonen, meest studenten, drie weken lang om de dag een gesprek gevoerd met chatbot Mitsuku, vertelt Emmelyn Croes, die het experiment opzette. Misuku is dé ‘kletskampioen’ in robotland. Ze won in 2018 (en al drie keer eerder) de Loebner Prize voor ‘s werelds beste sociale chatbot.
Sociale chatbot?
“Je hebt verschillende soorten chatbots. Veel bots zijn ontworpen door bedrijven om antwoord te geven op klantvragen, die zijn heel doelgericht getraind. Sociale robots zijn gemaakt om mee te praten, te kletsen, te converseren. Ze moeten dus eigenlijk overal wat van af weten en op allerlei vragen en opmerkingen kunnen reageren. Ze trainen is heel lastig. Het is namelijk nauwelijks te voorspellen waar iemand over wil praten. Dat maakt een gesprek van mens tot mens ook juist boeiend en prettig.”
Marjolijn Antheunis
En zijn er vriendschappen ontstaan?
“Nee. De eerste kennismakingen verliepen erg enthousiast. Onze proefpersonen waren verbaasd dat je een gesprek kunt voeren met een robot. Ze vonden Mitsuku grappig en waren onder de indruk van wat ze weet. Dus we hadden goede hoop. Maar met elk volgend gesprek taande het enthousiasme. ‘Ze valt door de mand na een paar gesprekken,’ was toch het idee.”
Waar gaat het mis?
“Wanneer mensen elkaar leren kennen, worden gesprekken gaandeweg diepgaander en persoonlijker. Die ervaring hadden onze proefpersonen niet met Mitsuku. Ze merkten dat ze in herhaling valt en nauwelijks herinnering heeft aan eerdere gesprekken. Haar reacties waren soms ook onbegrijpelijk en zelfs ongepast. En ze mist humor en empathie, vinden de chatters.”
Vriendschap met een chatbot kunnen we dus vergeten?
“Zeg nooit nooit. De technologie ontwikkelt zich snel. Het onderzoek naar online communicatie en vriendschap begon in de tijden van Hyves. We zouden het experiment graag over een jaar of wat herhalen: zien we dan verbetering? Onze proefpersonen waren drukke twintigers en dertigers. We zouden graag ook onderzoek doen onder ouderen, maar Mitsuku praat alleen Engels.
Het is duidelijk dat er nog heel veel moet gebeuren wil er vriendschap ontstaan. Humor, interesse tonen en empathie zijn basis-ingrediënten voor vriendschap. Ook de beste chatbot lukt dat niet.”
(Lees verder onder de foto >>)
Emmelyn Croes. Fotograaf: Gerdien Wolthaus Paauw
Hebben jullie tips voor de makers?
“Soms refereert Mitsuku wel aan een eerder gesprek, dat vinden mensen prettig, dus daar valt winst te boeken. Mitsuku herhaalt vaak dat ze een robot is. We snappen dat dat belangrijk is, maar het werkt vriendschap tegen omdat je er telkens aan wordt herinnerd dat je met een apparaat praat. We vragen ons ook af of een sociale bot zich niet beter op een bepaalde doelgroep kan richten in plaats van op iedereen. Denk aan een chatbot waarmee je vooral over voetbal praat. En een Nederlandstalige Mitsuku zou fijn zijn.”
Is het niet principieel onmogelijk: vriendschap met een apparaat?
“Dat is een belangrijke vraag. Van daaruit startte ons onderzoek ook eigenlijk. Filosofen, met Aristoteles voorop, hebben voorwaarden voor vriendschap geformuleerd zoals wederkerigheid, nabijheid en oprechte interesse. Nabijheid blijkt dankzij sociale media geen noodzakelijke voorwaarde meer. Mensen ontwikkelen echt waardevolle vriendschappen op duizenden kilometers afstand. Als je chat voelt het alsof je in gesprek bent. Een filosoof met wie wij spraken, gelooft dat technologie nooit empathie of oprechte interesse kan opleveren. Voor ons is die heilige overtuiging juist een uitdaging om te onderzoeken wat er nodig is om vriendschap met een robot te voelen. Al lukt dat nu niet, maar de eerste kennismaking is positief. Probeer het maar eens. Je vindt haar op mitsuku.com.”
Prof. dr. Marjolijn Antheunis is hoogleraar Communication and Technologies bij de Tilburg School of Humanities and Digital Sciences. Ze is gespecialiseerd in online communicatie.
Dr. Emmelyn Croes is docent en onderzoeker Communicatiewetenschap bij de Tilburg School of Humanities en Digital Sciences. Haar proefschrift gaat over de invloed van hedendaagse communicatietechnologieën op vriendschapsvorming.