woman with camera

Historische studie over katholieke meisjeslycea relevant in huidig onderwijsdebat (art. 23)

Published: 10 september 2019 Laatst bijgewerkt: 28 juli 2023

Fons Vitae in Amsterdam, Mater Dei in Nijmegen en het Theresialyceum in Tilburg. Drie katholieke meisjeslycea worden over de periode 1914-1968 gedetailleerd beschreven in het historische proefschrift van Marieke Smit. Centrale vraag: hoe verhielden katholieke, vrouwelijke en intellectuele vorming zich op deze scholen tot elkaar? De wens om de lycea op eigen levensbeschouwelijke grondslag te stichten én goede burgers te vormen sloten elkaar niet uit. De dissertatie is in die zin relevant in het actuele onderwijsdebat over art. 23 van de Grondwet. Dat stelt Smit in ‘In deugd en wijsheid groeien’, dat ze op 18 september verdedigt aan Tilburg University.

De betreffende congregaties stichtten de meisjesscholen om meer meisjes een gedegen katholieke opleiding te geven en hen te vormen tot goede katholieke vrouwen. Het godsdienstige ideaal stond bovenaan maar het intellectuele vormingsideaal werd de kern waar het om draaide. Immers, als deze bijzondere scholen geen goed opleidingsniveau boden, konden ze hun deuren sluiten. Maar dit ideaal werd niet boven het religieuze ideaal geplaatst. Het was een wederkerig proces: het godsdienstige vormingsideaal dat de zusters voor ogen hadden, kon in de praktijk alleen bestaan omdat zij prioriteit gaven aan intellectuele kwaliteitseisen.

Relevantie voor onderwijsdebat over art. 23.

De Tweede Kamer debatteert binnenkort over de reikwijdte van de vrijheid van onderwijs. Dat debat over art. 23 sluit nauw aan bij deze studie, met vragen als: vorm je goede burgers door bijzondere scholen te subsidiëren waar leerlingen een specifieke identiteit meekrijgen, of zijn bijzondere scholen indoctrinatiemachines waardoor integratie juist in het gedrang komt? In het huidige onderwijsdebat – vooral over islamitische scholen – richt de discussie zich alleen op identiteitspolitiek. Het onderzoek van Smit laat zien dat identiteitspolitiek en het opleidingsniveau juist door de manier waarop het Nederlandse onderwijsstelsel is georganiseerd onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. 

Subsidiekwestie

Wil een bijzondere school in aanmerking komen voor subsidie dan moet voldaan worden aan bepaalde overheidseisen. Voor de katholieke meisjeslycea betekende dit dat zij zich geen al te grote vrijheden konden permitteren. Zo moest het docentencorps bevoegd zijn. Pogingen van congregaties om onbevoegde zusters aan te stellen (als goedkope arbeidskrachten) werden niet goedgekeurd door de onderwijsinspecteur. Ook het lesplan moest voldoen aan de regels van het ministerie.

Meer dan alleen huisvrouw

Om te voorkomen dat katholieken hun dochters naar openbare scholen zouden sturen, was het nodig dat er katholieke meisjeslycea werden gesticht, die zich voegden in de katholieke traditie waarin er voor vrouwen een andere plek was toebedeeld in de samenleving dan voor mannen.

Leerlingen van het Tilburgse Theresialyceum zongen in het interbellum dat zij door het onderwijs dat zij kregen ‘in deugd en wijsheid’ zouden groeien. Deze meisjes leefden echter in een tijd waarin het ideaalbeeld van de katholieke vrouw als moeder en echtgenote hoogtij vierde. Het onderzoek van Marieke Smit laat zien dat de katholieke meisjeslycea de leerlingen wel degelijk ook voorbereidden op een beroepsleven en de universiteit.

FOTO: Klassenfoto uit de jaren 1920 uit het schoolarchief van Fons Vitae (Smit, p. 9) 

Over de auteur

Marieke Smit studeerde Geschiedenis en Nederlandse taal en cultuur in Leiden en Amsterdam. Ze deed onderzoek aan de RU Nijmegen en Tilburg University, resulterend (samen met Marieke Smulders) in ‘Bidden, spelen en studeren. Opleiding en vorming van een katholieke elite (1920-1970)’. Zij doceerde aan de opleiding Geschiedenis van de RU Nijmegen. Ze behaalde haar eerstegraads lesbevoegdheid, werkte in het middelbaar onderwijs en is thans lerarenopleider en vakdidacticus Nederlands aan het Interfacultair centrum voor lerarenopleiding, onderwijsontwikkeling en nascholing van de Universiteit Leiden (ICLON).

NOOT VOOR DE PERS

Marieke Smit verdedigt haar proefschrift ‘In deugd en wijsheid groeien; drie door zusters geleide meisjeslycea, 1914-1968’ op woensdag 18 september 2019 aan Tilburg University (aula, 13.30 uur). De dissertatie is uitgegeven bij Valkhof Pers (482 blz) https://www.valkhofpers.nl/

Promotors: prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld (Tilburg School of Social and Behavioral Sciences) en Dr. Hilda Amsing (RU Groningen). Voor nadere informatie gelieve contact op te nemen met de promovenda, e-mail: m.e.smit@iclon.leidenuniv.nl, tel. 071-5276597. Een recensie-exemplaar is aan te vragen via persvoorlichters@tilburguniversity.edu (beperkt aantal).