Ben je voor of tegen ons? De impact van protest op politieke programma’s
Afgelopen weekend blokkeerden klimaatactivisten opnieuw de A12 bij Den Haag om aandacht te vestigen op het klimaatprobleem. Ook de boerenbeweging schuwt ontregelende acties niet. In hoeverre dragen disruptieve acties bij aan de doelen van de protesterende groepen? En wat is de maatschappelijke impact als het gaat om politieke keuzes en ons kiesgedrag, bijvoorbeeld tijdens de provinciale statenverkiezingen? Socioloog Ruud Wouters doet onderzoek naar de impact van protest op politieke keuzes en verkiezingen. “Protest kan politieke partijen dwingen zich duidelijk te profileren.”
Lange tijd werd er relatief weinig onderzoek gedaan naar de impact van protest. Sociologen vonden protest als motor van sociale verandering vanzelfsprekend, en focusten zich daarom eerder op hoe sociale bewegingen ontstaan. Politicologen vonden de impact van protest dan weer vanzelfsprekend minimaal, en zagen betogers eerder als bedelaars aan de poorten van het beleid, die af en toe wat klein geld toegestopt kregen. Pas zo’n goede 20 jaar wordt er op een systematische manier onderzoek gedaan naar de impact van protest, een vraag die de nodige methodologische uitdagingen met zich meebrengt. De link tussen protest en de electorale arena, is de laatste in een rijtje waar nu meer aandacht naar gaat.
Wat zegt de wetenschap over de relatie tussen protest en verkiezingen?
Protest kan op verschillende manieren zijn stempel drukken op politiek en verkiezingen. In de eerste plaats dwingt protest politieke partijen om zich duidelijk te positioneren. Eigenlijk is protest een oproep naar andere actoren in de samenleving: sta je aan onze kant of niet? Op die manier zwengelt protest het maatschappelijk debat aan en zorgt het voor helderheid in een kiescampagne.
Protest kan het maatschappelijke debat aanzwengelen en zorgen voor helderheid in een kiescampagne
Socioloog Ruud Wouters
In hoeverre kan protest echt ontregelen?
Protest kan meningsverschillen tussen coalitiepartners aantonen en als het ware de samenhorigheid binnen een regering verstoren. Protest functioneert dan als een wig die een regering uit elkaar dreigt te drijven. Zo’n situatie creëert openingen om beleid te beïnvloeden, want zelden willen alle partners dat een regering valt en dwingt een compromis zich op. Zoiets is nu het geval in de Vlaamse regering, die ook met betogende boeren geconfronteerd wordt omwille van geplande stikstofmaatregelen. Hierbij kiest één partij, de christendemocratische CD&V, duidelijk de kant van de boeren en stort daarmee de Vlaamse regering in een ongeziene crisis. In Nederland zie je dan weer dat boerenprotest leidde tot de oprichting van een nieuwe partij: BBB, de BoerBurgerBeweging. Zo’n partij functioneert dan als de institutionele arm van de protestbeweging, waardoor de belangen van de betogers rechtstreeks in het parlementaire halfrond behartigd kunnen worden.
Welke gevolgen zien we daarvan?
Om echt een verschil te maken in de politieke besluitvorming zijn natuurlijk stemmen nodig op verkiezingsdag. Eén manier waarop verkiezingen in het voordeel van een partij beslecht kunnen worden, is dat het thema van de partij de kiescampagne domineert. Burgers maken hun stemkeuze dan met dat specifieke thema in hun achterhoofd, en dat is vaak gunstig voor de ‘eigenaars’ van dat thema. In wetenschappelijke literatuur spreekt men in dat geval over ‘priming’ en ‘issue-ownership’. Door protest te organiseren in de aanloop naar de verkiezingen kan zo’n strategie werken.
Zo toont onderzoek bijvoorbeeld aan hoe districten waar veel klimaatspijbelaar-protest doorging, groene partijen meer stemmen haalden in vergelijking met vorige verkiezingen. Ander onderzoek over de impact van protest tijdens de economische crisis toont dan weer aan dat regeringspartijen electoraal harder afgestraft werden naarmate er massaler geprotesteerd werd. Kortom, protest kan zeker en vast verkiezingen beïnvloeden, maar dat betekent natuurlijk niet dat protest zeker en vast hun slag thuishalen. Daarvoor is het wachten tot de stemmen geteld zijn.