Kunst wordt nog steeds geïnspireerd door christendom ondanks secularisatie
Ook in een geïndividualiseerde en geseculariseerde maatschappij zoeken mensen nog steeds het mysterie, het overstijgen van het dagelijkse, en proberen dat te verbeelden in kunst. Toch gebeurt dat soms nog steeds met of in elk geval betrokken op de religieuze tradities, zoals te zien valt in de musea en te beluisteren in de muziek. Hoe komt het dat mensen teruggrijpen op het erfgoed van de religie? Daarover organiseren Tilburg School of Catholic Theology en Tilburg School of Humanities and Digital Sciences een symposium op 19 april. Theoloog Stefan Gärtner, een van de organisatoren, legt uit waarom we altijd blijven zoeken naar het mysterie.
‘Buiten de gang van het dagelijks leven wordt de mens altijd diep geraakt door ingrijpende, gelukkige gebeurtenissen zoals geboorte en huwelijken, maar ook door pijn en dood. Om uitdrukking te geven aan het besef en gevoel van die diepere lagen had in het westen vroeger het christendom het monopolie met rituelen, muziek, en kunst. Dat kon leiden tot transcenderen. Maar door ontkerkelijking kunnen die lagen nu ook anders worden verbeeld. Max Weber gaf daarbij het voorbeeld van de muziek: als we ontvankelijk zijn voor muziek, kunnen we boven onszelf uitstijgen. En boven de waan van de dag.’
Dat kan nu bijvoorbeeld ook door mediatie, of door uitdrukkingen in de kunsten. Maar wat Gärtner interessant vindt, is dat ‘het christelijk repertoire’ nog steeds gebruikt wordt in onze seculiere maatschappij: ‘Ik vind het opvallend dat met Pasen de Nederlandse politieke elite drie uur lang in een kerk gaat zitten om te luisteren naar een heel oud, barok, christelijk stuk als de Mattheus Passion. Of dat Utrecht de stadsheilige St. Maarten met een parade weer nieuw leven inblaast. Het valt niet mee om alle gebruiken, die iedereen kent, ineens achter je te laten en iets geheel nieuws te verzinnen, daar heb je expertise voor nodig. Dat kan ook heel beangstigend zijn. Dat zie je bijvoorbeeld bij uitvaarten in Nederland, die erg geïndividualiseerd zijn, daar moeten dus gemeenschappelijke rituelen met een passende muziek bij worden gezocht. Verder gebruiken alle religies vele archetypen, boven- en beneden wereld, donker en licht, goed en slecht, die voor iedereen herkenbaar zijn en kunnen worden gebruikt.’
Verschillende onderdelen van het programma van het symposium gaan over muziek: over de Mattheus Passion, maar ook bijvoorbeeld over een moderne tegenhanger, de sferische muziek van Joep Franssens, ‘waar een mysterie wordt aangeraakt, dat mooi en spannend is en transcendeert op een manier zodat mensen rust vinden, of ideeën krijgen of verstilling ervaren. Maar kunst die alleen mooie zaken verwoordt toont de mens slechts gehalveerd. Transcendentie kan ook plaatsvinden bij verdriet, lijden, pijn. Kijk maar naar Pasen, dat gaat over dood en opstanding. Hedendaagse kunst verbeeldt dit mysterie in veel facetten en op een andere manier: als verhaal van verraad, vriendschap of afscheid. Het mysterie is voor iedereen.’
Symposium over religie in eigentijdse kunst: Het mysterie op het spoor
Het symposium vindt plaats op 19 april. Locatie: Auditorium Museum Catharijneconvent, Lange Nieuwstraat 38, 3512 PH Utrecht. Er worden vijf eigentijdse Nederlandse kunstwerken als mogelijke vindplaatsen van religie onderzocht, onder andere in de film, in de muziek en in de publieke ruimte. Voor aanmelding: https://www.tilburguniversity.edu/nl/onderzoek/instituten-en-researchgroepen/luce/programma/religie-eigentijdse-nederlandse-kunst