woman with camera

Nature publicatie: Antarctica minder ongerept dan gedacht

Published: 15 juli 2020 Laatst bijgewerkt: 04 juli 2023

Antarctica wordt beschouwd als één van de grootste en meest ongerepte wildernissen op aarde, maar sinds haar ontdekking 200 jaar geleden hebben er veel menselijke activiteiten plaatsgevonden. Hoe wijdverbreid deze activiteiten op het hele continent zijn, is echter nooit gekwantificeerd. In het wetenschappelijke tijdschrift Nature laat een onderzoeksteam waar Tilburg University deel van uitmaakt zien dat de menselijke voetafdruk steeds groter wordt, ten koste van wildernis en biodiversiteit. Maar ingrijpen is nog mogelijk, stellen de onderzoekers.

We weten dat Antarctica geen steden, landbouw of industrie kent, maar er hebben inmiddels vele ontdekkingsreizen, wetenschappelijke onderzoeken en toeristische activiteiten plaatsgevonden. Tot vandaag waren er echter nog veel vragen onbeantwoord: waar is de mens in de loop van deze 200 jaar geweest? Hoeveel van het continent is aangetast of juist onaangetast gebleven? En hoe belangrijk zijn deze onaangetaste gebieden om de biodiversiteit van Antarctica te beschermen?

Een team van onderzoekers onder leiding van Monash University (Australië), waaraan ook Tilburg University heeft deelgenomen, heeft hierin verandering gebracht. Rapporterend in het tijdschrift Nature van 15 juli geven zij op deze vragen antwoord. Daarbij hebben zij een dataset van 2,7 miljoen menselijke activiteiten geanalyseerd.

Met uitzondering van enkele grote gebieden, vooral in de centrale delen van het continent, heeft de mens bijna overal zijn voetstappen gezet. Slechts minder dan 32% van Antarctica is nog nooit door de mens bezocht. In veel van de wel bezochte gebieden zijn de nadelige effecten verwaarloosbaar, maar in deze gebieden is de biodiversiteit heel gering. Slechts 16% van de belangrijke vogelgebieden van het continent bevindt zich in gebieden met een verwaarloosbare impact. Deze gebieden zijn ook slecht vertegenwoordigd in het netwerk van ‘speciaal beschermde Antarctische gebieden’. Gebieden met een hoge menselijke impact, bijvoorbeeld gebieden met onderzoeksstations of veel toerisme, overlappen vaak juist wel met de gebieden die belangrijk zijn voor de biodiversiteit.

Wildernis en biodiversiteit onder druk

Het onderzoek laat hiermee twee kwetsbaarheden zien: het aantal ongerepte wildernisgebieden in Antarctica neemt af door een steeds groter wordende ‘menselijke voetafdruk’ en de biodiversiteit staat onder druk omdat soorten vooral afhankelijk zijn van gebieden die door de mens sterk worden beïnvloed.

Het trans-disciplinaire onderzoeksteam bestaat uit onderzoekers uit Australië, Nederland (Tilburg University), Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika.

Hoofdauteur Rachel Leihy, een promovendus aan de Monash School of Biological Sciences in Australië, wijst erop dat “hoewel de situatie er niet veelbelovend uitziet, de resultaten laten zien dat er veel gelegenheid is om snel actie te ondernemen om nieuwe beschermde gebieden aan te wijzen voor het behoud van zowel wildernis als biodiversiteit.”

Steven Chown, de corresponderende auteur aan de Monash University, voegt eraan toe: “Informaticabenaderingen met behulp van grote datasets bieden nieuwe kwantitatieve inzichten in vragen die al lang een doorn in het oog zijn voor internationale milieubeleidsmakers. Dit werk biedt innovatieve manieren om de Antarctische Verdragspartijen te helpen bij het nemen van maatregelen om de wildernis van Antarctica veilig te stellen.”

Kees Bastmeijer, werkzaam bij Tilburg Law School, schreef mee vanuit juridisch perspectief: “Wilderniswaarden in Antarctica hebben onder internationaal recht een beschermde status, maar de 29 staten die gezamenlijk Antarctica beheren (o.a. Nederland) hebben moeite om hieraan invulling te geven. Dit onderzoek vormt een belangrijke prikkel om de steeds maar toenemende menselijk voetafdruk in Antarctica een halt toe te roepen.” 

antartica wilderness

Figuur: Tweehonderd jaar menselijke activiteit op het Antarctische continent. De zwarte stippen en lijnen geven menselijke activiteiten weer, inclusief traverses over het ijs. De grijze vierkantjes geven gebieden aan waar – volgens de gebruikte gegevens - mensen nog niet hebben gereisd.

Noot voor de pers

Neem voor meer informatie over dit onderzoek contact op Kees Bastmeijer via c.j.bastmeijer@tilburguniversity.edu.

Het artikel in Nature:  'Antarctica’s wilderness fails to capture continent’s biodiversity' is hier te raadplegen.