Miljoenennota: “Het kabinet moet verspilling van geld, energie en talent actief tegengaan”
Energie, stikstof, klimaat, arbeidsmarkt, woningtekort, zorg, gezondheid, migratie… We hebben te maken met een opeenstapeling van crises, waarbij de ongelijke verdeling in ons land ons steeds meer parten speelt. Het is tijd voor radicale maatregelen, betoogt een aantal van onze wetenschappers. Naar aanleiding van de rijksbegroting voor komend jaar geven zij aanbevelingen voor het kabinet. Stevig overheidsingrijpen om verspilling van geld, energie en talent te voorkomen. Als het moet met onorthodox beleid. Dat is de boodschap van hoogleraren Daniël van Vuuren, Reyer Gerlagh en Irmgard Borghouts.
“Sociale ongelijkheid was al jaren een belangrijk maatschappelijk thema, maar in 2022 zou ik zeggen: een belangrijker thema is er niet. Armoede was al een groot probleem, vooral onder gezinnen met jonge kinderen. Met de stijgende energieprijzen wordt dit probleem potentieel enorm”, waarschuwt hoogleraar Economie Daniël van Vuuren. “Zonder aanvullend overheidsbeleid zal ongeveer één op de tien Nederlandse kinderen in armoede opgroeien.”
De basisbehoeften wonen, energie en voedsel zijn in het geding en dan mag, nee moet, de overheid stevig ingrijpen
De oplossing is herverdeling
“Omdat we met zijn allen armer worden door de hoge inflatie zit er maar één ding op: herverdelen van rijk naar arm. Dit is hét moment om als maatschappij samen de pijn te verdelen. Hierbij is het essentieel om verspilling tegen te gaan. De AOW is in dat licht geen geschikt instrument. Die wordt immers ook door rijke ouderen opgestreken. De verspilling loopt dan al gauw in de miljarden euro’s."
"Het is bizar om in een tijd waarin we als geheel armer worden, méér geld te geven aan mensen die dat het minste nodig hebben. (Terzijde: de compensatie van spaarders in Box-3 zal vast juridisch hout snijden, economisch gezien is dit waanzin. Hoe verspillend willen we het hebben?) De ‘klassieke koopkrachtknoppen’ - de parameters in ons belasting- en sociale zekerheidsstelsel - lijken tegen hun grenzen aan te lopen. Onorthodox beleid moet worden overwogen. De basisbehoeften wonen, energie en voedsel zijn in het geding en dan mag, nee moet, de overheid stevig ingrijpen. Het reguleren van prijzen en het bieden van hulp in natura mogen geen taboe zijn. Uiteraard wel op tijdelijke basis."
Een urgente opdracht
Ook als het gaat om de energiecrisis is het tegengaan van verspilling een belangrijk thema. “Bijzondere omstandigheden vragen om bijzondere maatregelen. De Nederlandse overheid moet vormen van energieverspilling door huishoudens en bedrijven gaan verbieden” vindt hoogleraar milieueconomie Reyer Gerlagh.
“De gas en elektriciteitsprijzen zijn inmiddels zo hoog dat sommige bedrijven de poorten moeten sluiten. Huishoudens met lagere inkomens en slecht geïsoleerde huizen komen niet rond. En dan moet de winter nog komen. Duitsland verbiedt het verwarmen van hallen en gangen in publieke ruimtes en het verwarmen van privé-zwembaden. Spanje verbiedt het verwarmen van kantoren boven de 19 graden en het koelen onder de 27.”
Europa neemt allerlei maatregelen om de energievraag te beperken, maar Nederland blijft achter
“Ook onze regering moet nu ingrijpen”, vindt Gerlagh. “Ten eerste omdat bedrijven en huishoudens er zelf niet goed uitkomen hoe ze energie kunnen besparen. Ten tweede omdat energieverspilling door de één op korte termijn extra kosten geeft voor de ander. Zeker komende winter, met een acuut tekort aan gas. Een kleine daling van de vraag heeft een groot effect op de prijs. Ten derde zijn er de energietransitie en het klimaat. Nederland heeft lang achtergelopen in de EU. Het is nu tijd voor visie. Activeer energiebesparing en stimuleer het ontwikkelen van niet-fossiele energieopslag.”
(lees ook Reyer's blog 'met vereende krachten kan de energieprijs sneller omlaag.'
De arbeidsmarkt als achilleshiel
“Alle grote uitdagingen waar we in Nederland voor staan, komen niet van de grond zonder een goed functionerende, inclusieve arbeidsmarkt.” Vindt hoogleraar HRM en Sociale Zekerheid Irmgard Borghouts. “De arbeidsmarkt is verknoopt met allerlei maatschappelijke uitdagingen waar we in Nederland voor staan. Denk aan de klimaattransitie, het woningtekort, de energiearmoede.”
De grote uitdagingen waar Nederland voor staat, komen niet van de grond zonder een goed functionerende, inclusieve arbeidsmarkt
“Er zijn nu grote personeelstekorten en die blijven nog wel even. Aan de andere kant verliezen ook nog steeds mensen hun baan. In Nederland reageren we vooral achteraf als het risico al werkelijkheid is geworden. Je kunt bij een grote ‘storm’ wel hulptroepen op pad sturen, maar we moeten nu vooral iets bouwen dat onder alle weersomstandigheden blijft staan. Dat vergt een goed samenspel tussen overheid en werkgevers én de moed om keuzes te maken.”
“Overheid en werkgevers moeten zich richten op toegang tot werk voor de mensen die aan de kant staan en (meer) zouden willen werken. Dat houdt in: toegang tot fatsoenlijk werk en soepele transities als dat nodig of gewenst is. Wat mij betreft zou de overheid ook meer moeten kijken naar de lange termijn. We weten dat er sprake is van vergrijzing in de komende jaren. Dat betekent bijvoorbeeld dat meer mensen uitstromen uit de zorg, maar ook dat de vraag naar zorg toeneemt. Tegelijk blijft de instroom achter en verlaten starters in de zorg te snel de sector. Daar moeten we nu al op anticiperen door instroom én behoud van mensen in deze vitale beroepen te stimuleren, te erkennen en te waarderen.”
Meer weten?
Vragen aan onze experts? Neem contact op met persvoorlichters@tilburguniversity.edu of 013-4664000. Of stuur rechtstreeks een mailtje aan:
- Daniël van Vuuren: d.j.vanvuuren@tilburguniversity.edu
- Reyer Gerlagh: r.gerlagh@tilburguniversity.edu
- Irmgard Borghouts: i.borghouts@tilburguniversity.edu