Prof. dr. Wim van de Donk

Rector Wim van de Donk over 'bakens en beweging' van universiteiten: een vooruitblik

Published: 03 april 2023 Laatst bijgewerkt: 05 maart 2024

Onder de titel ‘Bakens en beweging. Over universiteiten’ spreekt rector magnificus Wim van de Donk op donderdag 13 april 2023 de Willem Witteveenlezing uit. Deze jaarlijkse lezing wordt gehouden ter nagedachtenis van deze hoogleraar van Tilburg Law School die samen met zijn vrouw en dochter in Oekraïne omkwam in vlucht MH17. De rector is nog volop bezig met de voorbereiding van de lezing, maar hij geeft alvast een voorproefje.

“Het is mij een grote eer om de Willem Witteveenlezing te mogen uitspreken. Ik heb Willem gekend als collega bij de rechtenfaculteit, waar ik vanaf 1986 docent, onderzoeker en hoogleraar was. De lezing zal ik aangrijpen om te reflecteren op de universiteit als belangrijke, eeuwenoude institutie waar ik, net als hij, zeer aan gehecht ben. Ik zie het als een grote verantwoordelijkheid om die te beschermen. Maar dat kan alleen als je ook durft te ontwikkelen.

Bakens

Universiteiten zijn in de 12e eeuw ontstaan doordat studenten zich met elkaar verbonden en docenten om meer structuur vroegen. We mogen nooit vergeten dat de universiteit als opleidingsinstituut de kern is. Tegelijkertijd is het onderzoek steeds belangrijker geworden, zeker sinds de vernieuwingen die werden ingeluid door Alexander Von Humboldt in de 19e eeuw. Deze bakens van de universiteit blijven van belang, maar de universiteit beweegt ook altijd mee met de tijd. De verankering van de universiteit in de diverse relevante ‘omgevingen’ vraagt daar ook om.

Net als zeehavens opereren universiteiten wereldwijd, dat is niet nieuw

Willem was een man van generatieve metaforen. In die geest heb ik ervoor gekozen om de universiteit voor te stellen als zeehaven. Net als zeehavens opereren universiteiten wereldwijd, dat is niet nieuw. Daarnaast is de regionale functie van belang – de vraag is hoe we de universiteit -als open en ‘loosely coupled’ arrangement op de toekomsten voorbereiden. Ook onze Minister van Onderwijs is daarover een discussie gestart.

Digitalisering

Een onvermijdelijk belangrijke ‘beweging’ die die toekomsten zal beïnvloeden is de digitalisering. Die is zo fundamenteel dat zij alle processen raakt, zowel het onderwijs als het onderzoek. De rol van technologie in de academie wil ik in een langetermijnperspectief bezien. We zijn geen warenhuis dat digitaal onderwijs op bestelling levert, maar we moeten zeker experimenteren daarmee. Het kan ook een kans zijn.

Verantwoordelijkheid voor de wereld

Naast onderwijs en onderzoek is de verantwoordelijkheid voor de wereld van steeds groter belang geworden voor universiteiten. Dat geven we hier in Tilburg vorm in leven-lang-ontwikkelen en door vanuit het onderzoek van betekenis te zijn. Hoe gaan we dat in de toekomst doen? De student is wat mij betreft geen klant en de universiteit geen bedrijf maar een maatschappelijke organisatie. Vanwege onze maatschappelijke verantwoordelijkheid kiezen we voor een brede blik op de wereld vanuit verschillende disciplines. Het organisatiemodel van faculteiten is daarvoor misschien niet het enige en wellicht ook niet langer het beste. Ik hecht zeker aan de kerndisciplines, maar de ontmoeting met andere disciplines en het daarbij loslaten van de eigen comfortzone is waardevol. Ik hoop dat wij daar als universiteit keuzes in gaan maken. Het weten kan niet louter in schappen worden opgeborgen.

De student is wat mij betreft geen klant en de universiteit geen bedrijf maar een maatschappelijke organisatie

Wat ik overigens goed gekozen vind van de jubilerende Law School, een prachtige faculteit waar ik sinds 1986 mee verbonden ben gebleven, is dat de rechtswetenschappers en bestuurskundigen de blik bewust hebben gericht op de wereld van morgen en overmorgen. Digitalisering is al lang een sterk onderzoeksgebied, maar ook bijvoorbeeld het antropoceen, het tijdperk waarin het klimaat op aarde de gevolgen ondervindt van menselijke activiteit.  

Universiteiten onder druk

In Nederland is de bekostiging van universiteiten natuurlijk onderwerp van debat. De huidige is perfide en pervers; daar moeten we vanaf. Competitie tussen universiteiten is prima, maar dan moet het gaan over ideeën, niet over studentenaantallen. De toekomstbestendigheid van het universitaire stelsel staat ter discussie, maar welke toekomst is dat dan? Wie heeft daar zicht op? Hoe staat het met de zo wezenlijke academische vrijheid? Wat betekent die eigenlijk, waarom en hoe is die wezenlijk? Ik zie deze lezing als een oefening die uitnodigt tot een gesprek dat broodnodig is.

Universiteiten worden uitgedaagd: de cultuur verandert, de technologie en de studenten. Willem Witteveen was kunstenaar en wetenschapper, een senator, een buitenstaander met verbeeldingskracht. Al die perspectieven zullen we nodig hebben om antwoorden te vinden. Maar ik ben vol vertrouwen.”

  • Rector magnificus Wim van de Donk spreekt de Willem Witteveenlezing uit op donderdag 13 april, 19.30 uur in de aula van Tilburg University (inloop vanaf 19.00 uur);
  • U kunt zich hier opgeven (inschrijving verplicht).