Soms willen patiënten geen innovatieve medische technologie, maar een warme deken
Artsen en chirurgen hebben steeds meer mogelijkheden door innovatieve technieken om mensen te genezen of langer te laten leven. Maar door teveel te leunen op techniek, komt de vraag van patiënten of een medische ingreep wel bijdraagt aan hun kwaliteit van leven minder aan bod. Daarom is er een intensievere relatie van vertrouwen nodig tussen dokters en patiënten om een eventuele behandeling te zien in de context van een beter leven van de patiënt. Een gesprek met Patrick Vriens, vaatchirurg, die zijn oratie houdt op 3 februari. Vriens werd vorig jaar benoemd tot bijzonder hoogleraar 'Kwaliteit van leven in de medische setting' bij het departement Medische en Klinische Psychologie aan Tilburg University.
Hoe combineer je twee zulke zware functies?
(lacht)’Ik ben honderd procent chirurg, elke dag, maar ook wel ’s nachts en daarnaast werk ik een dag in de week als hoogleraar. Het werk aan de universiteit geeft me enorm veel positieve energie en veel nieuwe ideeën. Het is geweldig om met jonge mensen te werken, die vol zijn van vragen en ambities en te discussiëren met mensen op de campus. De vragen die ik mij als chirurg stel over kwaliteit van leven, krijgen meer diepgang op de universiteit. Ziekenhuis en universiteit liggen dan in elkaars verlengde. Niets is zo heerlijk om na het opereren een dag op de campus te zijn.’
Je hebt het in je oratie over kwaliteit van leven, wat bedoel je daar precies mee?
‘De medische wetenschap ontwikkelt en innoveert zich voortdurend, we kunnen zoveel, en steeds meer om mensen beter te maken. Artsen gebruiken die kennis, maar zijn gewend vanuit hun eigen referentiekader te denken. De vraag is of een behandeling altijd zinnig is en of die bijdraagt aan de kwaliteit van het leven van een patiënt. Kijk, ik ben vaatchirurg, als er een patiënt komt met een been met dichtgeslibde aders, kan ik met een bypass-operatie zorgen dat het been niet geamputeerd hoeft te worden. Maar wat vindt de patiënt ervan? Ik had een patiënt die zei: ‘Ik ben al zo vaak in het ziekenhuis geweest voor operaties en dotterbehandelingen, ik werd mijn been! Als ik dat eerder had geweten, dan had ik ervoor gekozen om het been eraf te laten halen en te leren lopen met een prothese.’ Voor een chirurg voelt dat natuurlijk vreselijk. Maar soms moet je als arts op je handen gaan zitten.’
Dat betekent dat artsen en patiënten meer kennis moeten uitwisselen over mogelijkheden en wensen van al dan niet behandelen?
‘Dat is het leuke van dat uitgangspunt over kwaliteit van leven. Als chirurg moet je heel goed weten wat de patiënt tegenover je wil. En heel belangrijk, er moet vertrouwen zijn. Er wordt wel onderzoek gedaan naar de kwaliteit van leven, maar dat gaat aan de hand van ellelange, generieke vragenlijsten. Die zijn bovendien bedacht door artsen en gaan met name over de gezondheidstoestand. Maar kwaliteit van leven betekent bijvoorbeeld ook dat een vrouw die borstkanker heeft gehad en door innovatieve technieken een borst besparende operatie kreeg, toch liever beide borsten wil laten amputeren omdat haar leven beïnvloed wordt door angst voor kanker.’
In mijn oratie stel ik dat artsen over meer soft skills moeten beschikken. Beschikbaarheid, beminnelijkheid en bekwaamheid, in die volgorde, dat zijn in mijn ogen kerncompetenties
Die vragenlijsten zijn niet voldoende?
'Wie bepaalt wat die kwaliteit is? Dat doet de patiënt natuurlijk zelf. ‘Mijn collega en filosoof Wim Dubbink, voegt daar aan toe: de beste versie van de patiënt. Dat betekent dat hij niet op de operatietafel moet beslissen of een behandeling wenselijk is. Hij of zij moet van te voren over nadenken wat kwaliteit van leven voor hem of haar betekent. Mensen moeten daarvoor ook zichzelf kennen. En artsen ook. Wat is belangrijk in mijn leven? Wat zou ik willen? En in die vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt wordt dan duidelijk wat je van elkaar kunt verwachten.’
Dat vergt meer inspanningen van beiden
‘Zeker. In mijn oratie stel ik dat artsen over meer soft skills moeten beschikken. Beschikbaarheid, beminnelijkheid en bekwaamheid, in die volgorde, dat zijn in mijn ogen kerncompetenties. Iemand die er voor de patiënten is, die voor hen zorgt, vriendelijk, hoffelijk is, met een hand op de schouders. Een patiënt moet weten dat de arts voor hem klaar staat. Het gaat niet alleen om het lijf met de ziekte, je moet elkaar in de ogen kijken en verwachtingen managen. En natuurlijk is die arts innovatief! Voor onze opleidingen zoeken we mensen uit die al die competenties hebben. Met alleen technische vaardigheden kom je er niet.
Tegelijkertijd moet de patiënt op zijn beurt nadenken over zijn toekomst. Daarom pleit ik voor preventie: gezond leven. Je kan het beste zelf zoveel mogelijk doen om uit de medische setting te blijven. Als je slagaderverkalking hebt, is er vaak meer slijtage elders in het lichaam, de zenuwen in je rug, je gewrichten gaan pijn doen. Je kunt dan een bypass doen en de doorbloeding verbeteren, je verandert niets aan de algehele conditie.
Dat betekent dus gezond gedrag, niet roken, veel bewegen, life style keuzes maken. Die zijn niet altijd gemakkelijk, gezond eten is duur bijvoorbeeld, niet iedereen heeft geld of ruimte om te sporten. Wij als dokters hebben de maatschappelijke verantwoordelijkheid om aan te sturen op gezonde leefomgeving. Simpele adviezen, bijvoorbeeld, organiseer bordjes in gebouwen met: neem de trap in plaats van de lift.’
Zullen die extra inspanningen niet leiden tot meer belasting van zorgpersoneel en dus meer geld?
‘Ja, het kost meer tijd. Maar vergis je niet, door die eerdere uitwisselingen van kennis op basis van vertrouwen, dat verwachtingenmanagement, zullen meer mensen kiezen voor geen behandeling. Als arts moet je de context van de patiënt kennen. Soms willen mensen geen innovatieve technologie, maar warme deken.’