Tilburgse wetenschappers spreken wensen en adviezen uit aan nieuwe kabinet

Reyer Gerlagh, hoogleraar milieu en economie van de Tilburg School of Economics and Management (TiSEM): ‘Ten aanzien van het klimaat zitten we in 2022 in dezelfde fase als bij roken dertig jaar geleden. Wetenschappers zien een probleem; de politiek vindt het lastig; en de grote partijen durven niet uit te leggen dat er een verandering nodig is. Hoe langer we wachten, hoe duurder de omslag wordt.’

Het bedrijfsleven stelde lang geleden dat een wereld met minder sigaretten slecht zou zijn voor de economie en de werkgelegenheid. Dat herhaalt zich nu met de stikstof- en klimaat problematiek. Maar streng klimaatbeleid blijkt juist goed voor de economie. Economische groei komt door groei van kennis en een omgeving die de mensen de mogelijkheid geeft hun kennis te ontwikkelen en te benutten. De overheid moet bedrijven en burgers duidelijk maken dat in Nederland geen steenkool meer gebruikt wordt na 2030, geen vloeibare fossiele brandstoffen na 2040, en geen aardgas na 2050 zodat alle neuzen dezelfde kant op staan, juist ook ten bate van die economie.

Klimaatbeleid betaalbaar voor mensen

De Nederlanders onder de veertig jaar zitten in een moeilijk pakket. De huis- en huurprijzen zijn zo gestegen dat zij niet extra kunnen betalen voor isolatie of efficiëntere verwarming. Wat zijn de wetenschappelijke inzichten die het kabinet kan gebruiken? 
-    Een verplicht niveau van het energie-label voor huizen (bij verkoop, en huizen in de verhuur) leidt niet tot hogere woonlasten, maar tot een inkomensoverdracht van rijke mensen (huisbezitters) naar minder rijke mensen (huurders en jongeren die een huis kopen). Een snelle win-win: zowel het klimaat als de minder rijke Nederlander gaat erop vooruit. 
-    In de aanpak van de stikstofproblematiek is te veel gestuurd op technologie. Een oplossing is om het totale gewicht van de veestapel te beperken, of het gebruik van veevoer. 

‘En zoals we bij het roken hebben gezien, als we zo’n maatregel combineren met een vleestaks kunnen we over twintig jaar zeggen dat het opmerkelijk is hoe gemakkelijk we het probleem konden oplossen.’

Kunstmatige Intelligentie toepassen

Ook hoogleraar Artificial Intelligence (AI) Eric Postma van de Tilburg School of Humanities and Digital Sciences (TSHD), spreekt het kabinet aan op beleid dat moet leiden tot een duurzame samenleving, in goede verhouding tussen mensen onderling en met de natuur. Hij richt zich in het bijzonder tot de nieuwe minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Robbert Dijkgraaf, en vertelt hoe wetenschap hem kan dienen met:

-    onderzoek naar betere klimaatmodellen met behulp van AI, 
-    de ontwikkeling van op AI gebaseerde neurale en medische modellen ter vervanging van experimenten op dieren,
-    onderzoek naar AI modellen voor het monitoren en in stand houden van biodiversiteit 
-    de inzet van AI technologie om honger in de wereld te reduceren (zie het Zero Hunger Lab in Tilburg)
-    de ontwikkeling van efficiënte AI-methoden die minder energie verbruiken
-    de ontwikkeling van AI-methoden die de negatieve effecten (polarisatie) van social media en de onderliggende machine learning algoritmen neutraliseren. 

Postma breekt ook een lans voor de jonge onderzoekers, die middelen zouden moeten krijgen om fundamenteel of toegepast onderzoek te doen op duurzame thema’s: ‘Momenteel wordt de in Nederland beschikbare onderzoekscapaciteit onderbenut door de verregaande bureaucratisering van subsidieaanvragen. Onderzoekers verdoen hun dure tijd in vele vergaderingen en bijeenkomsten om te voldoen aan de steeds grote lijst van vereisten met een minimale kans van slagen.  Wetenschappers verzoeken u om deze bureaucratiseringstrend tegen te gaan en de procedures voor subsidieaanvragen verregaand te vereenvoudigen. De vrijkomende onderzoekscapaciteit kan dan volledig worden ingezet voor fundamenteel en toegepast onderzoek ten behoeve van de belangrijkste uitdagingen waar onze samenleving voor staat.’

Stel snel wetgeving op voor energietransitie

Saskia Lavrijssen, hoogleraar Economic Regulation and Market Governance van de Tilburg Law School (TLS), pleit voor goede samenwerking plaats tussen de verschillende ministers en staatssecretarissen op dossiers die de energietransitie, klimaatverandering, landbouw en natuurbescherming betreffen. ‘Het is positief dat er een klimaat OMT wordt ingesteld, maar er is veel werk aan de winkel. Momenteel ligt er een aantal complexe wetgevingsdossiers op tafel waarin knopen moeten worden doorgehakt, zoals de nieuwe Energiewet en de Wet Collectieve Warmtevoorziening. Daarnaast moeten ook regels voor de regulering van de waterstofmarkt worden opgesteld, die grotendeels worden bepaald door het Europees recht. De aanname van de nieuwe wetten is nodig om zekerheid te creëren voor investeerders en om nieuwe innovatieve oplossingen mogelijk te maken die de integratie van duurzame energie in het energiesysteem versnellen.’ 

Een heikel punt in de energietransitie waarvoor snel een oplossing moet komen, is dat de benodigde infrastructuur te langzaam gebouwd wordt, stelt Lavrijssen. ‘In de grote steden, maar ook in de provincie bestaan tekorten aan netwerkcapaciteit waardoor duurzame energieprojecten, bedrijven en woningbouwprojecten niet op het elektriciteitsnet kunnen worden aangesloten. Netbeheerders willen dat de politiek prioriteiten stelt bij de aanleg van nieuwe infrastructuur. Deze wens van de netbeheerders is begrijpelijk. Wel zullen deze richtlijnen zo moeten worden opgesteld dat zij in lijn zijn met het Europees recht en met name het non-discriminatiebeginsel.'

Schep duidelijke regels voor digitalisering

Bart van der Sloot, onderzoeker van TLS op het gebied van privacy en big data, wijst ook op het belang van nieuwe regels om die eerlijke en duurzame samenleving tot stand te brengen: ‘Het werd hoog tijd dat er binnen het kabinet iemand speciaal verantwoordelijk is voor digitalisering. Zoveel processen in de samenleving zijn data-gedreven en techniek-afhankelijk dat digitalisering aan vrijwel ieder kabinetsterrein raakt: rechtsbescherming, defensie, financiën, innovatie, onderwijs en ook de medische sector is in toenemende mate afhankelijk van data en algoritmen. Deze ontwikkeling kan op termijn grote voordelen bieden: een efficiëntere en daadkrachtige overheid, economische groei en innovatie en nieuwe kansen en mogelijkheden voor zowel burgers als bedrijven.’

Naast gevaren voor algoritmische discriminatie waarschuwde de Minister van Defensie onlangs nog voor het gevaar van cyberaanvallen, deep fakes bijvoorbeeld, kunnen op termijn de democratische rechtsstaat ontwrichten. ‘Als ik de staatsecretaris één tip zou mogen geven: schep duidelijkheid. Nu gelden er heel veel algemene regels, maar zijn er weinig harde grenzen. Dat klinkt fijn, maar het gevolg is dat niemand goed weet waar die aan toe is. Dat remt juist innovatie en vermindert de rechtszekerheid. Door heldere regels te geven over wat wel en wat niet mag, welke technieken wel en niet mogen worden ingezet en onder welke voorwaarden, weten professionele en welwillende partijen waar zij aan toe zijn en welke investeringen zij op lange termijn kunnen doen.’
 

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met wetenschapscommunicatie, tel. 013 4668998 of via persvoorlichters@tilburguniversity.edu