Woorden hoeven geen wapens te zijn; democratische beslissingen kunnen samen worden genomen
Hoe gebruik je woorden als wapen in de democratie? Als woorden wapens kunnen zijn, dan is fysiek geweld niet meer nodig, stelde de Romein Cicero. Na de renaissance werd Cicero als een van de belangrijkste Romeinse denkers gezien en zijn ideeën over debatteren hebben aan de basis gestaan van democratieën als de VS en VK. De vraag is actueler dan ooit met de felle debatten in de Tweede Kamer zoals we bij de Algemene Beschouwingen zagen. Ook in de moderne media die een steeds belangrijkere politieke factor zijn geworden, spelen retorica en ad hominem argumenten een grote rol. We kunnen echter ook andere inspiratiebronnen kiezen om met elkaar tot beslissingen te komen, bijvoorbeeld rabbijnen, Jezus, en de Germanen, stelt scheidend theoloog prof. Bart Koet op 23 september.
In de geschiedwetenschap lijkt de laatste jaren een kentering plaats te vinden in het sinds eind van de vorige eeuw gangbare denken dat er geen deugdelijke lessen voor het heden uit het verleden getrokken kunnen worden. Dat geldt ook voor de theologie: als het zorgvuldig gebeurt, kunnen we op zijn minst aan het denken worden gezet door historische voorbeelden.
Koet onderzocht verschillende teksten die ons denken over hoe samen democratische beslissingen te nemen hebben beïnvloed. Zo liet retoricus Cicero ons zijn teksten na om met woorden de tegenstander te overtuigen, om te doceren en emoties op te wekken. Daarbij schuwde hij overigens niet het gebruik van ad hominem argumenten, argumenten die op de persoon spelen.
Jezus gebruikte woorden in de vorm van een samen zoeken in tijden van veel geweld (de Romeinse overheersing). Hij vertelde parabels en stelde vaak vragen om zowel zijn aanhang als zijn tegenstanders aan het denken te zetten.
Best passende methode
Volgens historicus Tacitus kwamen Germanen na grote samenkomsten waarbij onder genot van veel eten en nog meer drank gedebatteerd werd, de volgende dag, als ze nuchter waren tot besluiten. En in het model van joodse rabbijnen nemen mensen gezamenlijk de beslissingen over hoe de wereld ingericht wordt, met meerderheid van stemmen, al moeten zij respect hebben voor minderheden. Alleen al uit tactische overwegingen: in de toekomst kunnen zij nog van waarde zijn. En duidelijk is dat woorden zeer sterk kunnen zijn en zelfs als wapens kunnen fungeren.
Met behulp van voorbeelden uit het verleden kunnen we onderzoeken welke methode om met woorden te strijden het beste bij ons past.
Prof. dr Bart J. Koet studeerde theologie en filosofie. Sindsdien combineerde hij vele jaren wetenschappelijk werk aan verschillende universiteiten in Nederland en Duitsland met parttime werken in een theologisch praxis. Hij werd in 2009 parttime bijzonder hoogleraar vroegchristelijke letterkunde aan de Tilburg School of Catholic Theology. Sinds 2014 combineerde hij dat een gewoon hoogleraarschap Nieuwe Testament. Uniek was dat hij als bijbelwetenschapper ook lange tijd geestelijk verzorger was in de Bijlmerbajes in Amsterdam. In zijn pastorale werk ontdekte hij het belang voor dromen van gedetineerden. Dat leidde ertoe dat in zijn wetenschappelijke publicaties en pastorale praktijk veel aandacht gaf aan interpreteren van dromen. Sinds 2009 leidt hij internationale projecten die uitmonden in gezaghebbende publicaties over leiderschap in de vroege kerk en daarmee werd hij steeds meer op dat gebied een van de meeste erkende specialisten in de wereld.
Meer informatie
Prof. Bart Koet houdt zijn rede op 30 september om 16.15 uur in de aula van de universiteit, met livestream. De titel van de rede is: Het woord als wapen?! Vier stemmen uit de oudheid beluisterd: Cicero, Tacitus, Jesus en rabbi Eliezer. U kunt contact opnemen met wetenschapsredacteur Tineke Bennema, tel. 013 4668998 en via persvoorlichters@tilburguniversity.edu.