Aanpak mensenrechtenschendingen bij grote sportevenementen kent te veel juridische obstakels

In de afgelopen 20 jaar zijn grote sportevenementen zoals de FIFA World Cup en de Olympische en Paralympische Spelen steeds meer in verband gebracht met schendingen van de mensenrechten. Gedwongen verhuizingen, gewelddadige onderdrukking van protesten rond sportaccommodaties of de uitbuiting van (migrant)arbeiders die werken aan evenement-gerelateerde bouwprojecten zijn enkele van de vele voorbeelden. De mix van betrokken nationale, internationale private en overheidsactoren zorgt voor complexiteit bij het vaststellen van verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid, volgens Daniela Heerdt.

Van gescheiden verantwoordelijkheid …

Heerdt illustreert de tekortkomingen van bestaande juridische structuren aan de hand van de gedwongen arbeid en uitbuiting van arbeidsmigranten bij bouwprojecten voor de World Cup in Qatar, en de gedwongen uithuiszettingen van bewoners van Vila Autódromo in de aanloop naar de Olympische Spelen van 2016 in Rio de Janeiro. Beide zaken laten zien dat er sprake is van een veelheid en grote diversiteit aan actoren die betrokken zijn bij het organiseren en uitvoeren van grote sportevenementen, en die daardoor als vanzelf ook betrokken raken bij de resulterende mensenrechtenschendingen. En hoe meer actoren, hoe minder verantwoordelijkheid zij nemen, hoe makkelijker ze zich achter elkaar kunnen verschuilen en hoe groter de uitdagingen zijn voor bestaande juridische structuren.

Om actoren die bijdragen verantwoordelijk te kunnen houden, moeten parallelle rechtszaken onder verschillende juridische systemen worden ingesteld. Dit levert niet alleen lacunes met betrekking tot de verantwoordelijkheid op, waardoor slachtoffers vaak in de kou staan, maar is bovenal enorm inefficiënt. Ook het internationaal recht schiet te kort, omdat de staat centraal staat in mensenrechtenwetgeving en deze zich in de onderhandelingsfase over de toekenning van grote sportevenementen veel kan veroorloven. Soms lijkt het er zelfs op dat grote sportevenementen expres worden georganiseerd op een manier die ervoor zorgt dat juridische aansprakelijkheid voor schendingen wordt geminimaliseerd en, wat betreft sommige actoren, zelfs uitgesloten.

… naar gedeelde verantwoordelijkheid

Om de verschillende actoren verantwoordelijk te kunnen stellen, stelt Heerdt een aanpak voor waarin de partijen die betrokken zijn bij de organisatie van grote sportevenementen van het begin af aan alsook na afronding de juridische verantwoordelijkheid delen, mochten zij een relevante bijdrage blijken te leveren aan mensenrechtenschendingen leiden. De aanpak van een gedeelde verantwoordelijkheid zou betekenen dat het internationale recht inzake aansprakelijkheid en mensenrechten minder gebonden is aan een formele schending van een internationale norm, maar wel rekening houdt met de verschillende mensenrechtenverplichtingen die actoren in verschillende rechtsstelsels hebben.

De gedeelde verantwoordelijkheid kan worden vormgegeven door samenwerking en gerechtelijke dialoog tussen nationale rechtbanken enerzijds en internationale of regionale mensenrechtenorganen anderzijds, toegespitst op een specifiek geval. Zo’n geval zou dan als één zaak worden behandeld in plaats van als afzonderlijke procedures. Deze aanpak verdient ook te worden geformaliseerd, zodat in toekomstige gevallen van het begin af aan meer rechtszekerheid wordt gecreëerd voor de slachtoffers van de mensenrechtenschendingen.

Daarnaast pleit Heerdt voor een hervorming van de ad hoc-afdeling Olympische Spelen van het Hof van Arbitrage voor de Sport. De haalbaarheid van een dergelijke hervorming hangt echter sterk af van de bereidheid van de betrokken actoren. Die is cruciaal, maar tegelijk hechten veel partijen aan ‘instemming als de hoeksteen van arbitrage’ en zijn zij niet bij voorbaat bereid die troef uit handen te geven.