De rol van overheidsjuristen in het spanningsveld tussen overheid en recht
Juristen bij de overheid spelen een rol in het vormgeven van de verhouding tussen recht en overheid. Aangezien die verhouding regelmatig onder spanning staat – recent in het toeslagenschandaal, de PAS-uitspraak en de Urgenda-uitspraak – onderzocht Wubbo Wierenga hoe overheidsjuristen hun rol precies invullen en waarom. Hij constateerde onder meer dat kwalitatief hoogstaande adviezen van juristen niet altijd leiden tot juridisch goed doortimmerd overheidshandelen. Wat de rol van overheidsjuristen is om dit te voorkomen, is de belangrijkste vraag voor deze beroepsgroep.
Overheidsjuristen zijn zowel jurist als ambtenaar: als jurist zijn ze bezig met het proces van rechtsvinding en als ambtenaar proberen ze daar ook iets mee te doen. Wubbo Wierenga verzamelde via observatie, interviews en een enquête informatie over de manier waarop bijna 500 Nederlandse overheidsjuristen vormgeven aan die dubbele opdracht. Hij keek daarbij naar het professioneel handelen, de (zelf) gedefinieerde werksituatie en de beroepsopvatting van overheidsjuristen.
Ideaaltypische rollen
Aan de hand van deze factoren laat Wierenga in zijn proefschrift zien dat er vier ideaaltypische rolinvullingen zijn voor overheidsjuristen: het beïnvloeden van beleids- en besluitvorming, het bijdragen aan het realiseren van maatschappelijke opgaven, het maximeren van de juridische kwaliteit en het laveren tussen rechter en bestuur.
De praktijk
In de praktijk lukt het overheidsjuristen echter in wisselende mate in om deze verschillende rolinvullingen waar te maken, zo blijkt uit Wierenga’s analyses. Zo slagen ze er naar eigen zeggen goed in om tot juridische advisering van voldoende kwaliteit te komen, maar niet om te bewerkstelligen dat het daaraan gekoppelde overheidshandelen ook van voldoende juridische kwaliteit is. In hoeverre overheidsjuristen hier ook verantwoordelijk zijn, is voor hen de belangrijkste beroepsethische vraag.
Daarnaast blijkt dat overheidsjuristen beter betaald worden wanneer ze wel meer doen dan het geven van juridisch advies. Wanneer een overheidsjurist daar tijd en ruimte voor weet vrij te spelen, ontstaat er een dynamiek voor beïnvloeding van beleids- en besluitvorming en het realiseren van maatschappelijke opgaven, ofwel: het daadwerkelijk verbinden van recht en overheid. Bezwaarjuristen en procederende overheidsjuristen kennen overigens een meer gereguleerde rolinvulling, waardoor zij met andere dynamieken te maken hebben.
Het proefschrift bevat drie praktische lessen om overheidsjuristen als beroepsgroep reflectiever te maken en hun aanpassingsvermogen te versterken.
Promotie
Wubbo Wierenga promoveert op vrijdag 21 april 2023 om 13.30 uur in de aula van Tilburg University. Titel proefschrift: De rol van overheidsjuristen. Een empirische studie naar de invulling van de professionele rol door overheidsjuristen. Promotoren: prof. mr. dr. S. Zouridis, prof. dr. E. Niemeijer. De promotie is ook te volgen via livestream.
Noot voor de pers
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Wubbo Wierenga via w.wierenga@berenschot.nl.. Een recensie-exemplaar van het proefschrift kunt u aanvragen via persvoorlichters@tilburguniversity.edu.