Onderzoek naar open overheid in Nederland: over hoe open data zowel openen als sluiten
Openheid en transparantie van de overheid in de vorm van data delen kan zijn doel voorbij schieten. Als we het delen van data echter niet als zien communicatie tussen overheid en burger maar als een vorm van informatie verdelen, wordt duidelijker wat het betekent een goede overheid te zijn. Dat concludeert Gijs van Maanen in het proefschrift dat hij op woensdag 8 maart verdedigt aan Tilburg University.
De afgelopen decennia hebben verschillende overheden initiatieven genomen om opener en transparanter te zijn door middel van het delen van data. Voor burgers is overheidsinformatie die gedeeld wordt op een open, transparante en toegankelijke wijze onontbeerlijk als zij hun positie ten opzichte van ‘de’ overheid willen verstevigen. Voor de overheid zelf is transparantie van belang om vertrouwen te winnen. Maar in hoeverre draagt het delen van data daaraan bij? Onderzoeker Gijs van Maanen van het Tilburg Institute for Law, Technology and Society (TILT) bestudeerde twee initiatieven: het delen van grondwaterstanden door een waterschap en het beter toegankelijk maken van gemeentelijke data en documenten voor publiek. Hij richtte zich daarbij met name op de manier waarop het communiceren van data de verhouding tussen overheid en burgers verandert.
Het waterschap dat Van Maanen onderzocht, deelt bijvoorbeeld data over de meest recente grondwaterstanden via de website. Boeren en burgers kunnen in real time meekijken hoe het grondwater reageert op grote hoeveelheden neerslag, droogte, of het gebruik van grondwater door boeren voor hun gewassen. Het publiekelijk toegankelijk maken van grondwaterstanden heeft grote voordelen, ziet Van Maanen: het maakt iets wat zich onder onze voeten bevindt zichtbaar en beheersbaar, en het zorgt ervoor dat er makkelijker beslissingen kunnen worden genomen over de verdeling van water over een bepaald gebied.
Een nadeel is echter dat het publiekelijk delen van grondwaterdata het idee versterkt dat grondwaterstanden vooral een potentieel waterprobleem zijn. Andere problemen waar het waterschap mee worstelt komen daardoor in het gedrang, zoals de natuur en de bodemkwaliteit. Openheid opent én sluit dus, concludeert Van Maanen.
Data delen versus data verdelen
Om de transparantie van de overheid te verbeteren zouden we het delen van data niet zozeer als een vorm van communicatie moeten zien, zoals vaak het geval is, maar als een vorm van verdelen, stelt Van Maanen. Door er een verdelingsvraagstuk van te maken, wordt het makkelijker om vragen te stellen over de plichten van overheden als het gaat om niet alleen het verdelen van data , maar ook of data en informatie wel verdeeld moeten worden verdeeld om de doelen van een open overheid te behalen. Ook komt er ruimte voor het specificeren van wie waarom iets zou moeten ontvangen van welke overheid. ‘De’ burger is vaak niet het meest behulpzame antwoord op de vraag voor wie open data wordt gemaakt.
Tenslotte helpt deze benadering om na te denken over of burgers wel opschieten met open data. Soms is een open overheid meer gebaat bij een persoonlijke afhandeling van een vraag, dan met het aanbieden van informatie over hoe het beste bezwaar kan worden gemaakt. Door openheid en transparantie niet als een vorm van communicatie tussen overheid en burger te zien maar als een verdelingsvraagstuk, zijn we beter in staat duidelijk te maken wat het betekent een goede overheid te zijn.
Promotie
Gijs van Maanen promoveert op woensdag 8 maart om 16.30 uur in de aula van Tilburg University. Titel proefschrift: From communicating to distributing: studying open government and open data in the Netherlands. Promotoren: prof. dr. A.C.M. Meuwese, prof. dr. L.E.M. Taylor. De promotie is live te volgen via deze link.
Noot voor de pers
Gijs van Maanen is voor vragen en interviewverzoeken bereikbaar via g.vanmaanen@tilburguniversity.edu. Een recensie-exemplaar kunt u aanvragen bij persvoorlichters@tilburguniversity.edu.