Gedragseconomie toegepast op nieuw pensioencontract: schokbestendig en toegesneden op individuele wensen

Van Bilsen heeft inzichten uit de gedragseconomie toegepast op de huidige discussies over een duurzamer pensioenstelsel. De klassieke economische theorie over de manier waarop mensen economische beslissingen nemen, leidt niet tot een optimaal pensioencontract, zo stelt hij.

"Hoe en wanneer mensen geld uitgeven, hoeveel ze opzij leggen voor later en hoe ze dat geld willen beleggen; dat zijn geen beslissingen die onder alle omstandigheden hetzelfde uitpakken, zo leert de gedragseconomie. In de nieuwe pensioenregelingen moet daar rekening mee worden gehouden", aldus Van Bilsen.

Schokbestendig
Zoals bekend zijn pensioensector, werkgevers, werknemers en overheid een nieuw stelsel aan het ontwerpen dat 'aangepast is aan de wensen van de moderne tijd'. Het moet schokbestendig zijn en meer toegesneden op individuele wensen. Over het algemeen zullen deelnemers meer eigen risico gaan dragen en meer eigen keuzes moeten maken.

Het Tilburgse onderzoeksinstituut Netspar lanceerde vorig jaar de Persoonlijke PensioenRekening met risicodeling (PPR) als mogelijkheid. Dat betreft een individueel beleggingsdepot met aanvullende afspraken over risicodeling. De PPR heeft mogelijkheden voor maatwerk op individueel niveau.

Verdriet
Het is voor deze PPR dat Van Bilsen de implicaties van de gedragseconomische theorie heeft geanalyseerd. "De theorie leert bijvoorbeeld dat mensen verlies zwaarder laten wegen dan winst: het verdriet over het verlies van honderd euro is groter dan de blijdschap over de winst van honderd euro. Dat betekent dat een optimale beleggingsstrategie gericht moet zijn op het voorkomen van verliezen in de pensioenuitkering, en niet op het halen van potentieel hoge rendementen."

Een andere consequentie is dat financiële tegenvallers geleidelijk in de pensioenuitkering moeten worden opgevangen. De (gedragseconomische) ervaring leert dat mensen hun consumptiegedrag niet direct aanpassen bij financiële schokken. Een daling van het pensioenvermogen met bijvoorbeeld 10 procent moet dus niet direct leiden tot een daling van de huidige pensioenuitkering met 10 procent. Ook is de behoefte aan garanties erg groot. Die moeten in bepaalde mate in de nieuwe contracten worden ingebouwd.

Balans
Het verwerken van de verschillende wensen in een nieuw pensioencontract is complex, maar wel mogelijk, stelt Van Bilsen. "Ook al kunnen behoeftes tegenstrijdig zijn, zoals bijvoorbeeld risicodeling enerzijds en mogelijkheden tussentijds geld aan de pensioenrekening te onttrekken anderzijds. Om tot een optimaal nieuw pensioencontract te komen, moet op dergelijke punten een balans worden gevonden."

Servaas van Bilsen (Rotterdam, 1987) studeerde cum laude af in Econometrics & Operations Research (BSc) en Quantitative Finance & Actuarial Science (MSc) aan Tilburg University. Daarna haalde hij zijn Research Master in Economics met als specialisatie Mathematical Finance. Van september 2011 tot september 2015 deed hij als PhD onderzoek bij het Department of Econometrics & Operations Research.  Hij werkte in 2015 enkele maanden aan de Wharton School van de University of Pennsylvania. Na zijn promotie zal Servaas gaan werken als assistant professor aan de Universiteit van Amsterdam.