woman with camera

Geen correcte antwoorden mogelijk op kwestie Zwarte Piet

Published: 20 november 2015 Laatst bijgewerkt: 23 april 2019

Persbericht, 20 november 2015 - Rituelen hebben geen autoriteit, bij ruzies over de betekenis van die symbolen verdwijnt die flexibiliteit van betekenis, en wordt één betekenis dominant. Correcte antwoorden bestaan daarop dan ook niet meer. Prof. Wouter van Beek die vrijdag 20 november afscheid neemt, stelt in zijn rede dat aan de discussie over Zwarte Piet andere zaken ten grondslag liggen, zoals het onbespreekbaar zijn van de dekolonisatie en ons slavernijverleden in de Caraïben. De vraag of Zwarte Piet racistisch is, is eigenlijk de verkeerde vraag, vindt hij.

Prof. van Beek deed 35 jaar onderzoek naar rituelen in Afrika. Rituelen hebben een onduidelijk doel, ze vinden plaats in een situatie die we liminaal noemen, een kleine virtuele wereld, die bindt.

Voor groepsbinding gaat er weinig boven een gedeeld complot en daarvan is Sinterklaas een goed voorbeeld. Sinterklaas is het eigendom van ‘Publiek Nederland’, het is typisch een feest waar je niet aan hoeft mee te doen, maar je afsluiten van Sinterklaas is lastig.

Rituelen veranderen in de loop ter tijden, constateerde Van Beek in Afrika, maar mede door de commercie is het feest van Sinterklaas heden ten dage niet meer speels.

Uitsluiting in Publiek Nederland

Een symbool kan ongeveer betekenen wat men wil, verschuift met de tijd mee, en past zich aan. En soms wringt dat. De zwarte knecht was eerst exotisch, werd later een kleine boeman, en is nu hetzij amusant, hetzij een zogenaamd racistisch element. Het pietendebat betekent dat we onze rituele kleurenblindheid hebben verloren, en daarmee heeft dit aspect van het ritueel zijn onschuld verloren. En verloren onschuld komt nooit meer terug.

Het protest komt van diegenen die zich in Publiek Nederland niet echt thuis voelen, en gaat dus over uitsluiting. Processen van onderscheid tussen ‘wij en zij’ zijn universeel, wij noemen dat etnocentrisme: de ander is ‘raar’. Komt daar uitsluiting bij, dan is dat discriminatie; als die discriminatie zich baseert op een theorie dat de verschillen biologisch gegrond zijn, dan is dat racisme. Racisme is de foutieve theorie dat collectieve psychische verschillen samenhangen met biologische verschillen. Dit kan op vele manieren worden verwoord, die allen neerkomen op het idee dat ‘ze nu eenmaal zo zijn’. Dat is bij Zwarte Piet niet aan de orde.

Racisme is wel gelieerd aan kolonialisme, beide zijn een verschijnsel van pakweg 1850-1950 en in Nederland hebben we dit element, en ons slavernij verleden in de Caraïben, maar nauwelijks aangesproken. Het pietendebat is de volgende fase in het debat onze dekolonisatie. Van Beek ziet Sint en Piet voorlopig niet verdwijnen, want waarover gestreden wordt, is belangrijk, die symbolen verdwijnen niet, ze veranderen slechts.

Noot voor de pers

Prof.  dr. Wouter van Beek houdt zijn oratie op 20 november om 16.15 uur in de aula van de universiteit, Warandelaan 2. De rede is getiteld: Zwarte Piet in Afrika: Rite en Ruzie. Tegelijkertijd met zijn rede komen de memoires van Van Beek uit: ‘Thuis in Afrika. Een dubbelleven.'. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met woordvoerder Tineke Bennema, via persvoorlichters@tilburguniversity.edu, of 06 19678521.