'Rule of law': universeel in theorie, maar verwarrend en moeilijk te bevorderen in de praktijk

De afgelopen dertig jaar is de internationale rechtsorde, rechtsstaat, ofwel rule of law een dominant conceptueel kader geweest voor ontwikkelingswerk op het gebied van wetgeving en bestuur. Projecten ter 'bevordering' of 'stimulering' van de rechtsorde zijn standaard onderdeel van het internationale ontwikkelingswerk ter verbetering van het bestuur ter plekke. Voor degenen die zich daadwerkelijk bezighouden met de bevordering van de rule of law, is het echter een frustrerend concept dat in de praktijk moeilijk toepasbaar is. Het is op de een of andere manier overal aanwezig in het internationale ontwikkelingswerk, maar tegelijk dubbelzinnig en betekenisloos voor degenen die ermee moeten werken. Voor velen is de betekenis zelfs irrelevant voor het werk dat zij in naam ervan doen.

Betekenis versnipperd

Michael Leach nam deze paradoxale verschijningsvormen van de rule of law in de praktijk als uitgangspunt voor een alternatieve, relationele beschrijving van de betekenis ervan in internationaal ontwikkelingswerk. Aan de hand van kwalitatieve empirische gegevens uit 40 semi-gestructureerde interviews met ontwikkelingswerkers onderzocht hij de sociale realiteit van het concept.

Zijn onderzoek laat zien hoe de institutionele structuren, internationale beleidsvormingsprocedures en projecten de zin en betekenis van de rule of law hebben veranderd en versnipperd, zowel binnen als tussen organisaties en actoren op verschillende niveaus. In de afgelopen drie decennia hebben internationale ontwikkelingsorganisaties het concept aangepast om het bruikbaar te maken om hun werk te rechtvaardigen. Als gevolg daarvan is een eenduidige definitie van de rule of law in het internationale ontwikkelingswerk ver te zoeken: het concept kan voor verschillende mensen op verschillende plaatsen verschillende dingen betekenen.

Rechtvaardiging praktijk

Volgens Leach betekent dit dat de betekenis van de rule of law in de praktijk niet universeel is te noemen, en dat we dus ook niet kunnen of mogen verwachten dat zij richting geeft aan internationale ontwikkelingsinterventies, ook al wordt vaak beweerd van wel. In de praktijk ligt de voornaamste waarde van het concept in de manier waarop het wordt gebruikt om politieke keuzes van ontwikkelingsorganisaties en -werkers te rechtvaardigen, en niet in het sturen of vormgeven van dat werk. Dit, zo concludeert hij, is hoe concepten zoals de rule of law  werken in internationaal ontwikkelingswerk.

Michael (Mike) Leach (1976) is een Canadees jurist die rechten studeerde aan de universiteiten van Oxford, McGill, en Ottawa. Tussen 2008 en 2011 werkte hij in Afghanistan en Turkije als juridisch adviseur voor verschillende projecten op het gebied van de rechtsstaat, subnationaal bestuur, privatisering van banken en hervorming van het handelsrecht. Mike werkte voor zijn terugkeer naar de academische wereld als advocaat bij een klein gespecialiseerd advocatenkantoor in Toronto (Canada).