woman with camera

Scherper toezicht op het onderwijs vereist hervormingen

Published: 04 maart 2021 Laatst bijgewerkt: 04 maart 2021

3000e promotie Tilburg University

De onderwijsinspectie beschikt door haar onafhankelijke positie en vele taken over een grote machtsconcentratie, terwijl democratische controle beperkt kan plaatsvinden. Dat is een van de bevindingen uit het proefschrift van Jacob de Boer. Hij promoveert op vrijdag 5 maart 2021 aan Tilburg University. De Boer doet diverse aanbevelingen waarmee de overheid haar zorgplicht voor het onderwijs beter zou kunnen invullen. Een daarvan is het overhevelen van bepaalde taken van de onderwijsinspectie naar de minister.

De promotie van Jacob de Boer is de 3000e in de geschiedenis van Tilburg University. Daarom zal rector magnificus prof. dr. Wim van de Donk de promotie voorzitten en daarna kort het woord voeren.

Er lijkt een tendens gaande om de onderwijsvrijheid steeds verder in te perken. Scholen krijgen te maken met meer regels, meer toezicht en meer sancties. Dat is niet per definitie verkeerd, stelt Jacob de Boer. De behoefte aan een grotere rol voor de overheid in het onderwijs komt voort uit een legitieme behoefte om de leerlingen van de toekomst te beschermen tegen falen van scholen. Dat belang komt ook in de Grondwet tot uitdrukking. Artikel 23 van Grondwet bepaalt immers dat het onderwijs voorwerp van aanhoudende zorg van de regering is. Dezelfde bepaling beschermt echter ook de vrijheid van onderwijs. Dat levert een spanningsveld op waarin het steeds lastiger manoeuvreren is.

Tegen de achtergrond van dit spanningsveld onderzocht De Boer hoe de vaststelling en handhaving van regels voor het onderwijs verbeterd zouden kunnen worden. Zijn meest in het oog springende conclusies betreffen het toezicht op het onderwijs en het sanctiestelsel.

Toezicht

Door de vele taken en de onafhankelijke positie van de onderwijsinspectie, is sprake van machtsconcentratie bij de inspectie terwijl democratische controle beperkt kan plaatsvinden, aldus De Boer. Hoewel daar verschillend over kan worden gedacht, past dat volgens De Boer niet binnen de klassieke kaders van de democratische rechtsstaat. Hij doet daarom de aanbeveling om bepaalde taken bij de minister onder te brengen. Voor de praktijk zou dat betekenen dat de invloed van de inspectie op het onderwijs(beleid) aanzienlijk wordt gereduceerd. De inspectie zou dan bijvoorbeeld geen sancties meer kunnen opleggen zonder tussenkomst van de minister.

Een belangrijke taak van de onderwijsinspectie is het stimuleren van de onderwijskwaliteit. De inspectie controleert niet alleen of scholen aan de wet voldoen, maar ook of zij hun eigen kwaliteitsambities voldoende bereiken. De inspectie is dus politieman én adviseur, wat volgens De Boer een problematische situatie kan opleveren. De adviesrol vereist dat de inspectie meedenkt met de school die onder toezicht staat. Dat kan leiden tot onbewuste belangenverstrengeling. Omgekeerd kan de rol van “politieman” ertoe leiden dat scholen zich niet vrij voelen om het achterste van hun tong te laten zien waar het de adviesrol van de inspectie betreft, uit angst om de inspectie op het spoor te zetten van mogelijke overtredingen.

De Boer adviseert daarom te onderzoeken of de stimulerende taak van de inspectie kan worden geprivatiseerd. Daarbij moet wel de bijzondere deskundigheid van de inspectie in acht worden genomen, benadrukt hij, want die zou een reden kunnen zijn om de taak toch bij de inspectie te laten.

Sancties

Het sanctiestelsel zou volgens De Boer kunnen worden aangescherpt opdat de overheid zich beter kan kwijten van haar zorgplicht voor het onderwijs. Hij stelt voor om beëindiging van de bekostiging van scholen (in feite betekent dat: sluiting) in het basis- en voortgezet onderwijs in meer gevallen mogelijk te maken. Bijvoorbeeld bij ernstige overtredingen van de sociale veiligheidseisen of de burgerschapsopdracht, die naar verwachting binnenkort wordt aangescherpt. De afgelopen jaren hebben verschillende incidenten met betrekking tot die verplichtingen de aandacht van de (landelijke) media getrokken.

Noot voor de pers

Mr. Jacob de Boer promoveert op vrijdag 5 maart om 13.30 uur aan Tilburg University. De promotie is te volgen via een livestream. Titel proefschrift: De vaststelling en handhaving van deugdelijkheidseisen in het onderwijs. Promotores: prof. mr. P.J.J. Zoontjes, prof. mr. drs. F.C.M.A. Michiels.

Voor vragen over het promotie-onderzoek kunt u contact opnemen met Jacob de Boer via j.a.deboer@tilburguniversity.edu of via de persvoorlichters van Tilburg University, tel. 013-466 4000.  Een recensie-exemplaar van het proefschrift is op te vragen via persvoorlichters@tilburguniversity.edu.