Traditioneel sorghum bier belangrijke sleutel in conflictoplossing ruraal Oeganda
Traditionele clanraden en overheidsinstellingen spelen beide een rol in het oplossen van lokale conflicten in ruraal Oeganda. Dat levert spanningen op die niet zelden draaien om het gebruik van traditioneel gebrouwen alcohol in de clanraden. Maar de instanties hebben elkaar nodig om hun posities van soevereine macht in het district te handhaven. Dat concludeert Danse de Bondt in het proefschrift dat ze op 17 maart verdedigt aan Tilburg University.
Ziet u, rechtbanken regelen geen geschillen. Als je een civiele zaak aan de magistraat voorlegt (...) worden ze dan uiteindelijk vrienden?
Dit citaat tekende Danse de Bondt op tijdens haar onderzoek in het district Kisoro, ruraal Oeganda. Het illustreert een belangrijk verschil tussen de Oegandese rechtbanken en traditionele vormen van gezag: terwijl rechtbanken vonnissen vellen, proberen traditionele autoriteiten hun gemeenschap te harmoniseren.
Dat was ook een van de bevindingen van De Bondt. Ze onderzocht hoe mensen die voor clanraden en rechtbanken werken zich verhouden tot elkaar, samenwerken en concurreren om de soevereiniteit. Op grond van negen maanden etnografisch veldwerk (2018-2019) laat ze in haar proefschrift zien dat ideeën over 'de staat' en 'de clan' betekenis krijgen door dagelijkse ontmoetingen tussen bewoners, overheidsfunctionarissen en clanraadsleden, en dat die de besluitvormingspraktijken op lokaal niveau sterk beïnvloeden.
Zoals in veel Afrikaanse landen, dragen de Oegandese traditionele autoriteiten bij aan het welzijn van plattelandsgemeenschappen en het oplossen van lokale conflicten. Zij bieden toegang tot gezondheidszorg, geldelijke hulp in de vorm van geldleningen en helpen geschillen in hun omgeving te beslechten. Soms heeft hun stem voorrang op die van het districtsbestuur, waardoor ze op gespannen voet komen te staan met de lokale overheidsinstellingen.
Bier ter verzoening
Het gebruik van traditioneel en lokaal gebrouwen sorghum bier speelt in de clanraden een belangrijke rol, ontdekte De Bondt. Bij het overtreden van een clanregel wordt bijvoorbeeld een boete gegeven van 1 jerrycan bier of een geldsom daarvoor. Het geld wordt vervolgens gebruikt voor de ontwikkeling van de gemeenschap, zoals het verbeteren van wegen of de aanschaf van een waterput.
De Bondt: “Wat ik zo mooi vind is de manier waarop ‘traditionele’ alcohol symbool staat voor de zorg en bescherming die de clan biedt aan hun leden. Het gebruik van dit type bier is een manier voor de clan om zich te positioneren ten opzichte van de staat, die vaak wordt beschuldigd van corruptie en het nalatig te zijn naar plattelandsbewoners.”
Het bier speelt ook een rol bij geschillenbemiddeling in de clanraden. Afhankelijk van het type geschil, wordt het bier gebruikt om de ruziënde partijen te verzoenen en om de geschillenraad te bedanken voor hun tijd. Juist de rol van verzoening aan de hand van het bier maakt de clan anders dan het rechtssysteem van de Oegandese staat. In het staatssysteem beslist de rechter wie er ‘gelijk’ heeft, maar de partijen blijven vaak achter met een hoop kosten en zonder het conflict te hebben opgelost, zag De Bondt.
Alcohol in de machtsstrijd
Bij de onvermijdelijke spanningen tussen clanraden, gemeenteraden, de lokale rechtbank en de politie worden echter ook morele discussies rondom alcohol ingezet in de machtsstrijd. Officiële autoriteiten benadrukken de ‘achterlijke’ gebruiken van clanraden en wijzen op de gevaren van alcohol, terwijl clanraden juist wijzen op het belang van traditionele normen en waarden die ‘de staat’ verloren lijkt te zijn. De Bondt beargumenteert niettemin dat de clanraden en rechtbanken elkaar nodig hebben om hun ‘gedeelde’ posities van soevereine macht in het district te handhaven.
Promotie
Danse de Bondt promoveert op vrijdag 17 maart 2023 om 13.30 uur in de aula van Tilburg University en is te volgen via livestream. Titel proefschrift: ‘Alcohol, Clan Councils and Colloquial Understandings of the State in Rural Uganda’. Promotores: prof. dr. L.H.J. Adams, prof. P. Nugent; co-promotor: dr. P.M. Paiement.
Noot voor de pers
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Danse de Bondt via e-mail d.a.m.debondt@tilburguniversity.edu. Een recensie-exemplaar is op te vragen bij persvoorlichters@tilburguniversity.edu.