Vrienden van Cobbenhagen - Lecture 2019

Anne Applebaum

Europese instellingen zouden meer moeten samenwerken om te doorgronden wat er gebeurt op het gebied van desinformatie, fakenews en lastercampagnes. Maar er is ook centrale regelgeving nodig om de informatierevolutie in goede banen te leiden. Dat stelde de Amerikaanse journaliste en historica Anne Applebaum tijdens de derde Vrienden van Cobbenhagen Lecture in Tilburg in een volle aula op 17 januari. Applebaum is winnares van de Pulitzer Prize en columniste voor de Washington Post. Ook is ze Professor of Practice van het Institute of Global Affairs van de London School of Economics, waar ze een programma leidt over desinformatie en 21e-eeuwse propaganda.

Informatierevolutie

Applebaum wijst erop dat de huidige informatierevolutie niet de eerste is in de geschiedenis. De uitvinding van de drukpers in de 14e eeuw zorgde er bijvoorbeeld ook voor dat zittende machthebbers, elite en de clerus minder relevant werden. En diezelfde ontwikkeling vond ook plaats met de komst van de telefoon en de radio. Iedereen kan journalist nu worden, het informatiemonopolie is doorbroken. De sociale gevolgen zijn niet te overzien; de drukpers droeg uiteindelijk bij aan de reformatie en bracht oorlogen teweeg. Applebaum: "Ook nu nemen we een dergelijke revolutionaire beweging waar in de vorm van het populisme, dat onverwacht naar buiten treedt in verschillende landen ondersteund door de sociale media. Fakenews en campagnes hebben dus diepere oorzaken. Vroeger stelden de traditionele kranten zich in ieder geval in theorie tot doel om mensen eerlijk te informeren, om bruggen te bouwen, en kwalijke zaken aan het licht te brengen. En dat op basis van feiten en zoveel mogelijk objectiviteit. Ze stonden in dienst van het nationale debat. Deze media zijn nu grotendeels vervangen door door overheid geleide kanalen of gefinancierd door specifieke belanghebbenden. In de VS is geen medium dat geloofwaardig neutraal is."

Geen nationaal verhaal meer

Dat heeft er toe geleid dat er geen gemeenschappelijk verhaal meer is, omdat er niet meer dezelfde feiten worden gehanteerd. Dat zet weer aan tot polarisatie, fragmentatie en informatieghetto’s. Mensen identificeren zich alleen met hun eigen groep, niet met nationale belangen. Ieder behoort allereerst tot een groep gelijkgestemden: de echo chambers en filter bubbles. Deze vergroten het wantrouwen, ook ten opzichte van bepaalde mediakanalen, versterkt door manipulatie, desinformatie en campagnes. "De Russische geheime dienst zoekt deze geïsoleerde groepen op en zet hen tegen elkaar op met alle hulpmiddelen van memes, hashtags en trolls. En die informatie werd vermenigvuldigd door bots. Die geheime dienst werkt samen met alt-rights groepen; ze beïnvloeden hen allereerst door hen allemaal in echo groups te krijgen die hun nieuws verspreiden. Overigens is het sponseren van extremisme geen nieuwe politiek van de Russen, in het voormalig Oostblok hebben zij al veel gebruik gemaakt van fakenews. Nu worden kleine commerciële bureaus ingehuurd, die bijvoorbeeld Clinton en Macron als doelwit hadden en hebben."

Steun onafhankelijke media

Applebaum stelt dat het cruciaal is om de onafhankelijke media te steunen als tegenwicht tegen desinformatie en sociale fragmentatie. Politieke, technologische en commerciële instanties kunnen en willen deze rol niet op zich nemen. "Het vergt creativiteit van burgers en andere instellingen, zoals de universiteiten. De EU zou zeker de mogelijkheid van E-Identity kunnen onderzoeken: veel op het internet gebeurt anoniem. Maar we zouden alleen accounts onder ogen moeten krijgen die te vertrouwen zijn. De EU zou wellicht tot verificatie kunnen overgaan. Bescherming van identiteit is een recht en een privilege. Ook meer regelgeving voor de social media zou moeten gaan gelden, deze zijn van toepassing op advertenties."

Applebaum deed tot slot een beroep op ons allen:

"U, als burger, zal de komende decennia wegen moeten vinden om propaganda te onderscheiden van feiten. Democratie lijkt vanzelfsprekend, als water uit de kraan, maar we moeten ons realiseren dat het ook op een gegeven moment kan verdwijnen."