Brabant-Collectie Startpagina 2

"Een snoepwinkel voor wie van Brabants cultureel erfgoed houdt"

Collectie Gerlach (Jeroen Bosch)

Collectie Gerlach

Na het overlijden van Pater Gerlach in 1987 is zijn gehele kunsthistorische nalatenschap opgedeeld en in bewaring gegeven aan diverse instanties. De collectie over Jeroen Bosch kwam terecht bij de Brabant-Collectie. In 1997 is door oud-bibliothecaris Brabant-Collectie Jaap Maessen een begin gemaakt met de inventarisatie ervan.

De verzameling literatuur over Jeroen Bosch (boeken en overdrukken uit tijdschriften) maakt onderdeel uit van de Brabant-Collectie. De bijna 500 beschrijvingen van de boeken en de tijdschriftartikelen zijn te vinden via de catalogus.

Zie ook de gedrukte: Alfabetische catalogus van de Jeroen Bosch-collectie van Drs. Pater Gerlach. Tilburg, 1992.

Pater Gerlach

Drs. ter Gerlach O.F.M. Kapucijnen, kloosternaam van de in 1901 in 's-Hertogenbosch geboren Simon Schümmer, is vooral bekend als 'Jeroen Bosch-kenner'.

Rond die tijd zijn er in de provinciehoofdstad vele kerken, ziekenhuizen, kloosters en scholen gebouwd. Ook de Minderbroeders Kapucijnen stichtten een klooster in de stad en op amper achttienjarige leeftijd trad Simon Schümmer in bij deze Orde.

Als Pater Gerlach kreeg hij een historische en kunsthistorische opleiding aan de universiteit van Leuven. Hij verdiepte er zich in filosofie, theologie, kunstgeschiedenis en archeologie. Hij was hoofdredacteur van het tijdschrift Franciscaans Leven, lector in de kerkgeschiedenis en de patrologie aan het Theologicum der Kapucijnen, en docent cultuurgeschiedenis en ikonografie aan de R.K. Leergangen.

Uiteindelijk werd Gerlach archivaris en secretaris van het Nederlands Provincialaat der Kapucijnen. Naast zijn ambt als archivaris en secretaris was Pater Gerlach zeer actief in de zielzorg en diverse andere gebieden.

Gerlach en de studie van Jeroen Bosch

In 1939 komen we Jeroen Bosch voor het eerst tegen in het oeuvre van Gerlach. Sinds 1966, toen de voorbereidingen voor de grote Jeroen-Boschtentoonstelling in 's-Hertogenbosch in volle gang waren, spitsten de werkzaamheden van Pater Gerlach zich vooral toe op Jeroen Bosch. Vanaf toen voegde hij ongeveer 60 publicaties toe over de religieuze schilder aan zijn toch al uitgebreide literatuurlijst.

Pater Gerlachs visie op zijn onderzoek was dat men om Jeroen Bosch te kunnen begrijpen, moet voortkomen uit het volk waaronder Jeroen Bosch leefde. "Je moet Brabander zijn en katholiek. Immers dan kun je de bronnen veel beter nagaan en verstaan dan de buitenlandse kunstgeleerden die ons zoveel vooroordelen hebben aangepraat. Dan kun je je inleven in het milieu van Jeroen Bosch en de mentaliteit van zijn werk aanvoelen."

Pater Gerlach wist dat hij aan deze voorwaarden voldeed en vond dat het zijn roeping en zijn plicht was om de 'buitenstaanders' duidelijk te maken wat de Brabantse katholieke wortels zijn geweest van waaruit het werk van Jeroen Bosch is voortgekomen.

Het boeide Gerlach vooral wat Bosch te zeggen had en het waarom. Die inhoud van het werk heeft Gerlach steeds willen doorgeven aan de lezer van vandaag, op nuchtere wijze gepresenteerd, zonder fantasie en duimzuigerij. Hij was wars van speculatieve publicaties over Bosch en hij ging hier ook publiekelijk tegenin. Pater Gerlach duldde geen "gesol met Jeroen Bosch".

Deel Gerlach-collectie in bibliotheek Jheronimus Bosch Art Center

Op 3 juli 2006 werd de bibliotheek van het Jheronimus Bosch Art Center via een bruikleen door de Brabant-Collectie verrijkt met het documentatiedeel van de Gerlach-collectie: een zeer uitgebreide verzameling van schriftelijke documentatie en fotodocumentatie over Jeroen Bosch en zijn werk.

Door de overdracht van dit deel van de collectie Gerlach naar het Jheronimus Bosch Art Center is ervoor gezorgd dat dit waardevolle en authentieke archief toegankelijk blijft en beschikbaar komt voor verdere studie.

De Gerlach-collectie in het Jheronimus Bosch Art Center is opgebouwd uit drie delen:

  • artikelen die de kunsthistoricus over Jeroen Bosch heeft geschreven;
  • zijn correspondentie over de kunstenaar;
  • de Bosch-nalatenschap van Jan Mosmans.

Het bijzondere aan de artikelen is dat ook al de handgeschreven concepten van deze publicaties bewaard zijn gebleven. Uit de correspondentie over de kunstenaar blijkt dat Pater Gerlach wereldwijd heeft gecommuniceerd met alle belangrijke Bosch-onderzoekers van zijn tijd.
De nalatenschap van Jan Mosmans, oud-archivaris van de Sint Jan en gestorven in 1966, omvat het door hem opgebouwde archief over Jeroen Bosch dat Pater Gerlach jaren lang heeft beheerd.

Overzicht collecties Gerlach in Nederland

De Jeroen Bosch-bibliotheek van Pater Gerlach is samen met de Jeroen Bosch-documentatie in de jaren 1979-1983 door pater Gerlach geschonken aan Bibliotheek en Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant. De oudste brief van pater Gerlach daaromtrent dateert van 9 juli 1971. Toen was sprake van 3 zaken:

  1. Documentatie over Jeroen Bosch
  2. Documentatie over Christelijke ikonografie en
  3. De kunsthistorische bibliotheek

Nadat de bibliotheek van het Noordbrabants Genootschap in 1986 was overgegaan naar wat toen heette de Katholieke Universiteit Brabant (KUB) te Tilburg zijn delen van de collectie Gerlach achtergebleven bij het Noordbrabants Genootschap. Deze zijn alsnog in 1990 aan hetgeen reeds in Tilburg was toegevoegd.

De collectie, die op 17 oktober 1979 officieel werd genoemd 'Collectie P. Gerlach' (de documentatie) is dus nu weer gesplitst in de Jeroen Bosch-Collectie van boeken en artikelen, ook wel genoemd Bosch-bibliotheek (c) die door de Brabant-Collectie wordt beheerd, en de documentatie (a en b) nu te vinden in het Jheronimus Bosch Art Center.

De documentatie over de Christelijke ikonografie is overgedragen aan het Kunsthistorisch Instituut te Nijmegen (nu Centrum voor Kunsthistorische Documentatie van de Radboud Universiteit Nijmegen).

De Kunsthistorische bibliotheek is overgedragen aan het Historisch Instituut in Rome (zie getypte brief van het Provincialaat Minderbroeders Kapucijnen d.d. 29 december 1979 en ondertekend door P. Leenhouwers, prov.)

De op 25 september 1979 door pater Gerlach genoemde (c.) Bosch-bibliotheek plus de overige documentatie gingen naar de KUB.

Daarbij onderscheidde hij naast de bibliotheek nog twee soorten documentatie:

  • (a) de schriftelijke documentatie van mijn [=zijn] hand en
  • (b) de fotodocumentatie.

De delen a. en b. zijn naar het Jheronimus Bosch Art Center overgegaan. Deel c. (Bosch-bibliotheek en overige documentatie) waarvan een catalogus bestaat is opgenomen in de Brabant-Collectie.