Achter psychische klachten zit een wereld van biologische processen
Je humeur en emoties worden voor een groot deel aangedreven door biologische processen in je lichaam. Kanker ontregelt deze processen, waardoor de kans op psychosociale klachten zoals angst en depressie kan toenemen. Universitair docent Dounya Schoormans onderzoekt welke stofjes, ofwel welke biologische mechanismen, de hoofdrol spelen in deze wisselwerking tussen lichaam en geest. “Door de biologie zichtbaar te maken, hoop ik dat we mensen beter kunnen helpen en bovendien verlossen van het stigma rond langdurige psychische problemen na kanker.”
Klachten zoals depressie, angst en vermoeidheid kunnen verklaard worden vanuit biologische processen. “Vanuit de biologische psychologie proberen we inzicht te krijgen in welke biologische mechanismen betrokken zijn bij welke klachten, ofwel: waarom ontwikkelt iemand een depressie?”, vertelt Dounya. “Voordat we kunnen beantwoorden waarom iemand klachten ontwikkelt, brengen we eerst in kaart welke klachten veel voorkomen en proberen we te achterhalen wie dan precies die klachten krijgt.”
Clusters van symptomen
Welke klachten komen veel voor? “Het lastige is dat het niet één ding is. Symptomen bestaan vaak tegelijk en hebben ook invloed op elkaar. Dat noemen we dan clusters van symptomen. Als je pijn hebt, ga je slechter slapen. Als je slechter slaapt, word je sneller somber. Als dat leidt tot inactiviteit, ga je je daardoor ook weer slechter voelen of krijg je meer pijn."
Drie biologische mechanismen
Om te achterhalen waarom klachten veel voorkomen, kan het helpen om beter te begrijpen welke biologische mechanismen betrokken zijn bij deze clusters van symptomen. Samen met collega's onderzoekt Dounya drie mechanismen die mogelijk een belangrijke rol spelen.
De eerste is inflammatie, ofwel een ontstekingsreactie. Kanker weet het afweersysteem vernuftig te omzeilen, waardoor het afweersysteem ontregeld raakt. Als je een zware behandeling als chemotherapie ondergaat, zorgt dat voor een verdere verstoring. De stofjes die ontregeld raken dragen bij aan klachten als vermoeidheid en depressie.
Rond het tweede mechanisme - het ‘kynurenine pathway’ genoemd - vindt heel vernieuwend onderzoek plaats. Het gaat hier om een cascade van gebeurtenissen, een metabolische route, waarin het stofje tryptofaan wordt omgezet in allerlei andere producten. Dat proces wordt beïnvloed door een activatie in het immuunsysteem. Omdat we weten dat kanker het immuunsysteem en het kynurenine pathway verstoort, is het waarschijnlijk dat het kynurenine pathway ook betrokken is bij het ontwikkelen en/of in stand houden van de klachten.
Het derde mechanisme is snellere cel-veroudering, een natuurlijk proces als je ouder wordt. Iedereen heeft een kalenderleeftijd en een biologische leeftijd. Kanker versnelt echter dit proces, waardoor de biologische leeftijd - die van je cellen - hoger wordt. Je kunt dan eerder last krijgen van ouderdomsperikelen, zoals slechter slapen, hart- en vaatziekten of zelfs opnieuw kanker.
Doordat je cellen sneller verouderen, krijg je eerder last van ouderdomsperikelen
Stigma
“Het vervelende is dat deze biologische processen nog lange tijd na behandeling van invloed kunnen zijn. Dat maakt dat klachten ontzettend lang kunnen aanhouden. Patiënten, hun omgeving en de samenleving verwachten dat je genezen bent zodra de kanker succesvol behandeld is. Hierdoor voelen ex-patiënten zich vaak onbegrepen. Ik hoop met mijn onderzoek te laten zien hoeveel er in het lichaam van een patiënt gebeurt. Door betere kennis over het waarom voelen patiënten zich hopelijk beter begrepen en komt er een einde aan stigmatiserende gedachten.”
Hopelijk komt er een einde aan stigmatiserende gedachten over overlevenden van kanker die langdurig klachten ervaren
Dounya Schoormans
Puzzelstukjes
“Het verzamelen en combineren van data is een complexe puzzel. In mijn onderzoek probeer ik symptomen te linken aan markers van de drie genoemde mechanismen (biomarkers). Die uitkomsten linken we dan weer aan bepaalde interventies. Momenteel lopen er vijf studies waarin we uit verschillende bronnen informatie verzamelen, bij mensen gediagnosticeerd met borst-, dikke darm-, schildklier-, baarmoederhals- of bloedkanker. Dat doen we op drie momenten: direct na diagnose en vóór de behandeling, één jaar na de diagnose (dat is vaak nadat de eerste behandeling is afgerond) en twee jaar na diagnose. We vragen patiënten naar de symptomen die ze ervaren en hun voedingspatroon. Daarnaast dragen zij een Fitbit waardoor we kennis hebben over hun fysieke activiteiten. Ook nemen wij driemaal een bloedmonster af waarin wij biomarkers bepalen. Naast patiënten onderzoeken we ook de gezonde populatie ter vergelijking.”
Ultieme droom
“De oncologie is sterk ingericht op orgaan-specifieke tumoren. Het onderzoek naar biomarkers sluit daarbij aan. We kijken bijvoorbeeld naar vermoeidheid bij mensen met dikke darmkanker, maar het zou mooi zijn om meer vanuit een helicopterview naar klachten te kunnen kijken. Zijn er specifieke clusters van symptomen die patiënten vaak rapporteren, ongeacht het type kanker? Wie lopen in het algemeen het meest risico? Bij wie moet je een extra vinger aan de pols houden? Welke symptoomclusters horen bij welke biologische processen en waarom is dat zo? Met deze informatie kun je gerichte interventies aanbieden en patiënten beter helpen. Dat is mijn ultieme droom.”
Over het onderzoek
Dounya Schoormans is als onderzoeker verbonden aan PROFIEL, een samenwerking tussen de onderzoeksgroep Medische en Klinische Psychologie aan de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences (TSB) en het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL).
Binnen PROFIEL werken onderzoekers samen met de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK) en artsen en verpleegkundigen uit ziekenhuizen. Er worden verschillende studies gedaan naar de effecten van kankerbehandeling op patiënten en hun naasten. Die effecten zijn heel breed: fysiek (pijn, cardiovasculair), maatschappelijk (niet mee kunnen draaien), financieel (baan kwijt, geen hypotheek kunnen krijgen), psychosociaal (vermoeidheid, depressie, angstklachten). De focus van PROFIEL is het vergroten van de kwaliteit van leven van mensen die kanker hebben, of hebben gehad en hun naasten.
In onze onderzoeksgroep probeert iedereen een stukje van de puzzel op te lossen, met als doel mensen zich beter te laten voelen.
Meer onderzoek
Binnen Tilburg University houdt een groep enthousiaste bevlogen onderzoekers zich bezig met onderzoek naar de psychosociale gevolgen van kanker. Zij werken samen om inzicht te krijgen in psychologische en biologische processen achter bijvoorbeeld vermoeidheid, angst en pijn.
Lees meer over leven met en na kanker
Publicatiedatum: 3 februari 2022