Florian Sniekers: De overheid moet blijven investeren, ook na die miljarden coronasteun

Als straks de coronacrisis achter ons ligt, zit Nederland opgescheept met een gigantische staatsschuld. Is dat een probleem?

Florian: “Er is een heel brede consensus onder economen dat de grote staatsschuld niet zo’n probleem is. Dat komt enerzijds omdat de rente op onze staatsschuld negatief is, en de verwachting is dat dit de komende 30 jaar niet zal veranderen. En anderzijds verwachten we dat na de coronacrisis de economie weer zal groeien, net zoals dat het geval was voor het uitbreken van de coronacrisis. Hierdoor zal in Nederland de staatsschuld langzaam weer afnemen. De staatsschuld is ontstaan door eenmalige uitgaven, en het terugbetalen daarvan kun je uitsmeren over een heel lange tijd. In internationaal perspectief hebben we binnen de eurozone overigens nog niet eens zo heel veel uitgegeven als je het vergelijkt met andere ontwikkelde landen.”

Lage rente

Maatregelen als bezuinigingen en verhogen van de belastingen zijn dus niet nodig?

Florian: “Nee, al is daar is iets meer verschil van mening over. Ik begrijp echter niet goed waarom sommigen van mening zijn dat er wel bezuinigd moet worden. Of het moet zijn omdat ze bang zijn dat de rente weer gaat stijgen. Maar dat kan ik me eigenlijk niet voorstellen. Uitgaande van een negatieve rente die voor 30 jaar vastgelegd kan worden, en uitgaande van de veronderstelling dat er na corona geen nieuwe vergelijkbare grote uitgaven bijkomen bij normaal beleid, zal de staatsschuld langzaam vanzelf verdwijnen.”

Ik begrijp niet goed waarom sommigen menen dat er bezuinigd moet worden

En hoe zit het dan met de 60%-regel van de EU?

Florian: “De EU heeft bepaald dat het percentage van de staatsschuld ten opzichte van het bruto nationaal product niet meer dan 60% mag zijn. Dat hebben we ooit zo afgesproken, maar er is geen enkele economische rationale waarom dat 60% zou moeten zijn. Het lijkt erop dat het helemaal niet zoveel uitmaakt hoe hoog de staatsschuld is, zolang de financiële markten het idee hebben dat het op de lange termijn wel goed komt. Dan zullen zij blijven uitlenen en dan kan de rente laag blijven.”

Centrale bank

Hoe komt het eigenlijk dat het vertrouwen van de financiële markten zo groot is?

Florian: “Enerzijds omdat deze crisis van tijdelijke aard is. Anderzijds wordt dit ingegeven door de centrale banken die heel veel waardepapieren hebben opgekocht. Zij zijn veel meer in schuldpapieren van bedrijven gaan investeren, waardoor zij de vraag hebben opgedreven en de beurs eigenlijk wel vrij bizar losgekoppeld is geraakt van de reële economie.”

Is dat goed of slecht?

Florian: “Tja. Vreemd is het in ieder geval wel. Het laat zien hoeveel inspanningen de centrale banken verricht hebben; dat het goed is dat we daardoor niet in een financiële crisis zijn geraakt. De centrale banken zorgen ervoor dat de rente zo laag blijft en de hele economie, inclusief de financiële markten, hebben zich daarop aangepast. De financiële markten rekenen erop dat de rente laag zal blijven. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de rentepercentages van de obligaties. Niet alleen de rente voor de kortlopende obligaties zijn heel laag, ook die voor de langlopende obligaties. Dat is een indicatie dat mensen verwachten dat die rentes nog heel lang laag zullen blijven.”

Consensus

Is het eigenlijk niet vreemd dat een rechts kabinet nu zo met geld strooit? Is het niet zo dat er vanouds altijd een tweedeling was: links investeert, rechts bezuinigt?

Florian: “Het heeft ermee te maken dat vrij snel na de laatste economische crisis de internationale consensus, ook onder economen, heel erg is opgeschoven. Er kwam steeds meer bewijs dat het bezuinigingsbeleid tijdens de laatste economische crisis aantoonbaar destructief gewerkt heeft. Al vóór corona drong dat standpunt ook langzaam door in de Nederlandse politiek. Toen was er al sprake van het Wopke-Wiebes fonds dat voorzag in investeringen in onder meer kennisontwikkeling, infrastructuur, onderzoek en innovatie. Wat ook erg helpt is dat het om tijdelijke maatregelen gaat, al duren ze wel veel langer dan vooraf voorzien is. Dat maakt het voor een overheid beter hanteerbaar dan wanneer het om structurele maatregelen zou gaan. En als iedereen vervolgens ziet dat als je zulke uitgaven doet er niets gebeurt op de financiële markten, dan is dat vervolgens het bewijs dat de wereld niet vergaat als je grote uitgaven doet.”

Minder faillissementen

Kijken we naar de werkloosheidscijfers, dan zien we die toch fors oplopen. Pieter Hasekamp, de directeur van het CPB, verwacht een werkloosheid van 10 % in 2021. Hoe verhoudt zich dat met het verhaal dat je net vertelde? Gaat er iets veranderen op de arbeidsmarkt?

Florian: “Lastig om te zeggen. Wat we zeker weten is dat er nu minder faillissementen zijn dan in andere jaren. Dus blijkbaar zijn we ook veel bedrijven overeind aan het houden die het anders niet gered zouden hebben. En de kans is groot dat een groot deel daarvan alsnog failliet gaat als de steun wegvalt. Verder zullen veel mensen die nu in sectoren werken die nagenoeg stilliggen, een lager inkomen hebben. En daar kan de economie last van hebben. Dat is een conjunctureel verhaal - een daling van de vraag door een daling van het inkomen -  dat misschien een rol gaat spelen als de mensen straks echt werkloos worden..”

Met een negatieve rente is elke investering waarop je niet verliest een goede investering

Economie vergroenen

Zijn er verder nog maatregelen die de overheid zou moeten of kunnen nemen om na de pandemie de economie snel weer een slinger te geven?

Florian: “Voor de coronacrisis zaten we al in een periode dat de rentes negatief waren en dat de financiële markten schreeuwden om investeringen van overheden. Die situatie is eigenlijk niet veranderd, dus er is ook na corona veel ruimte om investeringen te doen. Het ligt ontzettend voor de hand om dan iets aan klimaat te doen, zoals de economie vergroenen en huizen isoleren. Er is best veel ruimte voor het doen van nuttige overheidsinvesteringen. Wat de overheid m.i. niet moet doen is stoppen met investeringen omdat er al zoveel corona-investeringen gedaan zijn. Dat zou echt heel zonde zijn, want de rente is nu nog steeds negatief, dus die staatssteun convergeert automatisch terug. Met een negatieve rente is elke investering waarop je niet verliest een goede investering.”

Hebben we iets geleerd van deze pandemie?

Florian: ”Ik denk dat we nu op een punt zijn aangekomen waarop we eigenlijk niet meer verder kunnen krimpen in het ambtenarenapparaat om nog effectief beleid te kunnen maken. De bestuurscapaciteit bij het ministerie van Volksgezondheid is niet overdreven groot, en m.i. is dat ook te zien als je kijkt naar de wijze waarop ze de diverse maatregelen rond corona hebben aangepakt. We hebben gezien wat er gebeurt als decentrale sturing een steeds grote rol gaat spelen en de centrale sturing steeds kleiner wordt. Dat zie je terug in de gezondheidszorg, maar bijvoorbeeld ook op de woningmarkt. We kunnen het ons niet veroorloven om zo scherp op efficiëntie te sturen. Dat zijn wat mij betreft de lessons learned. Al moet ik dat ook weer relativeren: als de Britse Covid-19 variant op dezelfde wijze als in Groot-Brittannië in Nederland gaat huishouden, dan gaan we het zelfs met een dubbele ic-capaciteit niet redden.”

Florian Sniekers (1986) is universitair docent bij het Department Economics van Tilburg School of Economics and Management. Hij heeft gestudeerd aan de UvA (2008),  de New School for Social Research (2010) en het Tinbergen Instituut (2012). In 2017 promoveerde hij aan de UvA en VU (2017) op een macro-economisch onderwerp met focus op arbeidsmarkt en woningmarkt.

Publicatiedatum: 29 januari 2021