SMILE: samen naar energieneutrale wijken

Hoe organiseer je de energietransitie in je wijk?

SMILE: samen naar energieneutrale wijken

Impact 5 min. Joost Peters

Een hele wijk energieneutraal maken: hoe doe je dat? Het is een complex samenspel van actoren en factoren, zo maakt het project SMILE duidelijk, waarbij de universiteit betrokken is. Doel van SMILE: meer zicht krijgen op wat werkt en wat (nog) niet werkt in dit samenspel, en onder welke omstandigheden. Hiervoor experimenteren regionale en lokale partijen in tien Brabantse wijken met verschillende aanpakken.

Experimenteren, leren en innoveren in social labs

In deze tijden van energietransitie is bijna-energie-neutraal (BENG) en aardgasvrij bij elk nieuwbouwproject het uitgangspunt. Maar ook alle bestaande woningen moeten uiterlijk in 2050 goed geïsoleerd zijn en verwarmd door middel van duurzame warmtebronnen die geen CO2-uitstoot veroorzaken, zo luidt de ambitieuze doelstelling van het kabinet.

Hoe organiseer je de energietransitie, van de wereld tot in de wijk? Martijn Groenleer

Energietransitie op wijkniveau

Op regionaal niveau krijgt die doelstelling in Midden-Brabant zijn beslag in het project SMILE, wat staat voor Sociaal-Maatschappelijke Innovatie Labs Energietransitie. In het kader van SMILE worden klimaatdoelstellingen vertaald naar plannen voor concrete energiemaatregelen op wijkniveau. Daartoe gaan, in tien wijken/dorpen in Tilburg, Hilvarenbeek, Gilze-Rijen, Oisterwijk en Heusden, bewoners met elkaar, met de gemeente en met andere partijen aan de slag om samen te komen tot een energietransitie op wijkniveau. Het invullen van de toekomstige warmtevoorziening en het verbeteren van de energiezuinigheid van bestaande woningen zijn daarbij belangrijke onderdelen.

Governance

Naast de concrete resultaten die SMILE in de tien wijken wil behalen, willen de projectpartners uitvinden hoe zo’n complex en veelomvattend traject als de energietransitie het best kan worden aangevlogen. Technologische maatregelen vormen immers maar één aspect; minstens zo belangrijk zijn de governance en de sociale aspecten. Hoe is de dynamiek tussen gemeente, energiecoöperaties, bewoners en andere partijen? Wie neemt de leiding? Hoe krijg je al die individuele huishoudens zoveel mogelijk op één lijn? En: welke rol speelt de context (dorp of stad) daarbij? Om meer licht te werpen op dit soort vragen is ook de universiteit bij SMILE betrokken.

Video: Hoogleraar Martijn Groenleer vertelt over de doelstellingen van SMILE en de betrokkenheid van Tilburg University.

Labsessies: leren van elkaar

Momenteel vinden er per deelnemende wijk of dorp zogenoemde labsessies plaats. Tijdens deze ‘social labs’ voor bewoners en andere betrokken partijen gaat het er vooral om van elkaar en met elkaar te leren: wat werkt al en wat (nog) niet? Hoe komt dat? Wat is er nodig? En welke elementen van een aanpak zouden in een andere wijk wellicht ook kunnen werken, en waarom? Zo proberen de wijken van elkaar te leren en al experimenterend tot bouwstenen voor aanpakken te komen. Van die kennis en ervaring kunnen andere wijken en dorpen in Nederland straks profiteren.

Uiteindelijk gaat het erom de energietransitie dichterbij bewoners te brengenPetra Hofman

Qua aanpak en stand van zaken verschillen de deelnemende wijken en dorpen behoorlijk. Zo neemt in één Tilburgse wijk de gemeente duidelijk de leiding; met projecten als 'Aan de slag met je huis' en met subsidieregelingen voor huiseigenaren die energiebesparende maatregelen doorvoeren. In een dorp in de gemeente Heusden is de aanpak veel meer organisch en bottom-up, waarbij het vooral de bewoners zijn die de leiding nemen om samen met de gemeente en de plaatselijke energiecoöperatie om tafel te gaan zitten. De ene aanpak is niet per se beter dan de andere; elk proces kent zijn eigen uitdagingen waar partijen nu tegenaan lopen. De context en de dynamiek tussen de betrokken partijen bepalen voor een groot deel wat in de ene wijk wel, en in de andere juist niet werkt.

Video: Onderzoeker ir. Petra Hofman vertelt over de aanpak per wijk en hoe bewoners hierbij zijn betrokken.

Geen blauwdruk

Al met al is de energietransitie ook op wijk- en dorpsniveau een complex vraagstuk, waarvoor geen blauwdruk bestaat. SMILE loopt nog tot 1 juli 2020. Daarna loopt het proces om te werken aan energieneutrale of gasloze wijken natuurlijk door; in principe gaan de wijkteams daarna door met het realiseren van hun doelen en plannen. Ook worden er mogelijk vervolgprojecten gedefinieerd door de partijen die aan SMILE hebben meegewerkt.

Prof. dr. Martijn Groenleer is onder meer hoogleraar Regionaal Recht en Bestuur aan het Tilburg Institute of Governance en directeur van het Tilburg Center for Regional Law and Governance. Hij houdt zich bezig met vraagstukken rondom onder andere multilevel governance, publieke besluitvorming, en regulering, toezicht en handhaving.

Ir. Petra Hofman is onderzoeker bij het Tilburg Institute of Governance en het Tilburg Center for Regional Law and Governance. In haar onderzoek richt zij zich op het samenspel tussen actoren rond complexe maatschappelijke opgaves, zoals de energietransitie.

Publicatiedatum: 13 januari 2020