Leren we van een crisis?
Vragen over maatschappelijke issues? Onze experts geven graag antwoord. We ontvingen de volgende vraag: Kunnen we leren van een crisis? Welke lessen leren we dan van de huidige coronacrisis? Of van de natuurrampen zoals die zich hebben voorgedaan in Haïti of Nepal? Gaan we het een volgende keer anders doen, beter doen? En houdt de saamhorigheid en solidariteit stand die zich openbaart kort na een ramp? Naar aanleiding van de coronacrisis verschijnen er hoopvolle berichten in de krant.
Crisisdeskundige Kenny Meesters tempert de verwachtingen.
De wereldwijde coronacrisis heeft de wereld op zijn kop gezet. Het alledaagse leven is tot stilstand gekomen: in de zorgsector is het alle hens aan dek, het openbaar vervoer ligt nagenoeg plat, de winkels sluiten hun deuren of hebben een toelatingsbeleid, de scholen zijn dicht. Mensen mogen de deur niet meer uit, tenzij voor de noodzakelijke boodschappen. Intussen zie je op social media tal van initiatieven ontstaan die getuigen van grote solidariteit en creativiteit: kaartjes sturen naar eenzame ouderen, boodschappenservice, mondkapjes naaien. Ook verschijnen er hoopvolle artikelen die voorspellen dat deze crisis structurele positieve veranderingen in onze samenleving teweeg zal brengen.
Maar is dat ook zo? Leren wij van een crisis of natuurramp? Gaan we het een volgende keer anders doen, en beter? Gaan we stevigere huizen bouwen na een aardbeving? Gaan we eerder maatregelen nemen na de eerste tekenen van een epidemie? Houden we ons beter aan de instructies van de overheid? Houdt de saamhorigheid en solidariteit stand? Crisisdeskundige Kenny Meesters werpt een licht op deze vragen.
Immediate response-fase
“Je kunt een crisis in drie fasen onderscheiden”, aldus Meesters. De eerste fase is de ‘Immediate response’-fase. Dit is de fase meteen na de ramp. Wat je ziet is dat mensen elkaar gaan helpen om het leed te verzachten, er is begrip en solidariteit. Er ontstaan bijvoorbeeld allerlei initiatieven op social media om samen de schouders eronder te zetten, alles is welkom en we zitten in hetzelfde schuitje. Tijdens de coronacrisis zie je dat mensen van alles ondernemen om de zieken, de ouderen, de mkb’ers, de eenzamen te helpen en de verzorgenden te ondersteunen. Na een aardbeving helpt de plaatselijke bevolking met man en macht mee om de slachtoffers onder het puin te halen. Deze fase is meestal van relatief korte duur.
Relief-fase
Naarmate de tijd duurt neemt de energie af. Het wordt lastiger om alle initiatieven die ontplooid zijn vol te houden. Er breekt een wat langer durende fase aan: ‘relief’-fase. In deze fase worden de behoeftes duidelijk, zoals eten, onderdak en sociale zorg. Ook begint men in te zien welke verstrekkende gevolgen de ramp heeft, niet alleen op de korte termijn maar ook op de lange termijn. Tegelijkertijd eist ook de langdurige impact zijn tol; mensen worden moe en de energie raakt op. Ook worden de behoeftes langzaam complexer en is er meer specialisme nodig om daaraan te voldoen. Spontane initiatieven zullen steeds meer opdrogen.
In de herstelfase valt de eensgezindheid uiteen
Kenny Meesters
Recovery-fase
De derde fase is de fase van herstel of heropbouw, de ‘recovery’-fase. De crisis is achter de rug, de maatschappij moet weer op gang komen. In deze fase moeten moeilijke keuzes gemaakt worden, bijvoorbeeld over de vraag waar als eerste het geld aan besteed moet worden. Het gaat hier om grote en complexe problemen en vraagstukken waar geen eenduidige oplossingen voor te vinden zijn. Er moeten keuzes gemaakt worden die voor de ene groep mensen positief uitpakken en voor een andere groep negatief. De eensgezindheid die in de eerste fase volop aanwezig was, valt uiteen. Hoe krijg je de economie weer op gang? Deze fase duurt jaren.
Korte versus lange termijn
De grote vraag is dan: hebben we geleerd van de crisis? Blijft het gevoel van saamhorigheid en solidariteit in stand? Worden de creatieve ideeën die tijdens de crisis zijn ontwikkeld verder uitgewerkt en structureel doorgevoerd? Gaan we ons beter voorbereiden op een volgende, soortgelijke ramp?
In de coronacrisis zitten we nog in de ‘immediate repsonse’-fase, de eerste fase. De positieve energie is nog niet weggeëbd. Mensen die nu tijdens de coronacrisis hoopvol voorspellen dat lessen die we nu leren van de crisis straks zullen leiden tot een betere samenleving, verliezen uit het oog dat die tweede en derde fase nog moeten aanbreken. Opvallend is dat deze hoopvolle berichten uit de hoek komen van wetenschap, techniek en innovatie. Deze mensen kijken vooral naar de mogelijkheden en kansen maar hebben onvoldoende oog voor de consequenties voor de bakker op de hoek, die zijn omzet naar nul heeft zien dalen en zo snel mogelijk weer up and running wil zijn.
Gedragsverandering lukt alleen als er continu een sterke incentive tegenover staat, anders vervallen mensen toch weer in oude patronen
Kenny Meesters
Bovendien kost een structurele verandering heel veel tijd en vaak veel geld. Kenny: “We kunnen wel huizen bouwen die aardbevingbestendig zijn, maar op korte termijn hebben de mensen een dak boven hun hoofd nodig. We kunnen snel improviseren in de eerste fase (een tent), tijdelijke oplossingen in de tweede (een tijdelijke shelter), maar in de derde fase moeten we dan durven deze keuzes te borgen in onze processen, wetgeving, en cultuur. Mensen willen na een crisis toch vooral zo snel mogelijk weer de draad wil oppakken.”
Meesters noemt een voorbeeld uit zijn eigen onderwijspraktijk. “Wij kunnen nu met een tijdelijke fix digitale toetsen afnemen bij onze studenten, maar voor een structurele toepassing van digitaal toetsen is veel meer nodig. Daarvoor zal de universiteit procedures en regelingen moeten aanpassen. De vraag is of we na de crisis onze energie daarin gaan steken, of er toch voor kiezen om zo snel mogelijk het onderwijs weer op gang te krijgen volgens de oude vertrouwde manier.”
Kenny Meesters is verbonden als docent en onderzoeker aan Tilburg University en TU Delft. Hij is gespecialiseerd in de informatievoorziening van internationale rampen. Ook hij verzorgt zijn colleges nu online. Volg bijvoorbeeld zijn college over Online samenwerken en werken op afstand .
Het 'New Common'
De coronacrisis zet grote maatschappelijke uitdagingen op scherp. Tilburg University deelt kennis en inzichten om onze samenleving opnieuw vorm te geven. Over dit ‘nieuw samen’ gaan we graag in gesprek.
Publicatiedatum: 25 maart 2020