De fascinatie van Jaap Paauwe voor het welzijn van de werkende mens

Hoe kwam je als bedrijfseconoom terecht in het vakgebied Human Resource Management?

“Er was een magisch moment in mijn carrière, tijdens mijn doctoraalstudie als bedrijfseconoom. Een van de taken was destijds om kopietjes te maken als student-assistent voor de hoogleraar bedrijfspsychologie Roger Williams. Tijdens dat kopiëren las ik allerlei teksten over de arbeids- en organisatiepsychologie. Dat vond ik zo interessant, dat ik ook kopietjes voor mezelf maakte. Daarmee is de basis gelegd. De combinatie van psychologische kennis en economie was toen nog niet vanzelfsprekend, maar heeft mij altijd enorm geholpen in wat later mijn eigen vakgebied zou worden. In die periode startte ook voor het eerst in de geschiedenis van de Economische Faculteit het doctorale werkcollege sociaal ondernemingsbeleid - het tegenwoordige human resource management, waar ik als student enthousiast aan deelnam.”

Wat is de belangrijkste drijfveer in jouw werk?

“Ik heb altijd een fascinatie gehad voor de werkende mens; ik lees graag allerlei verhalen, praat met mensen, bezoek bedrijven. Ik ben met name geïnteresseerd in de spanning tussen het economisch belang van presteren en morele waarden zoals welzijn en plezier in je werk. Mensen besteden zoveel tijd aan hun werk, dan moet je het ook naar je zin hebben. Voor sommigen is dat vanzelfsprekend, voor anderen voelt dat als een luxe. Werk is natuurlijk vaak ook slechts een middel om een doel te bereiken; in je levensonderhoud voorzien. Idealiter biedt werk ook welzijn, betekenis, zingeving en identiteit.”

“Een belangrijke drijfveer in mijn wetenschappelijke carrière is het gemis dat ik ervaarde in - met name de toenmalige Amerikaanse - wetenschappelijke literatuur als het gaat om die morele dimensie. De economische kant was dominant, er was vooral oog voor prestatie. Terwijl in Nederland vernieuwend onderzoek plaatsvond dat de andere kant belichtte. Ik heb me er sterk voor gemaakt om dat beter over het voetlicht te brengen. Samen met Paul Janssen heb ik daartoe eind jaren ’90 het Dutch HRM Network opgericht. Daarmee heeft Nederlands HRM-onderzoek een prominente positie verworven, met name in Engeland en de Verenigde Staten. Dit proces heeft ook geleid tot mijn boek HRM and Performance uit 2004. Dat is onder meer gebruikt als lesboek en in het PhD-programma van de vooraanstaande Cornell University in Amerika, daarmee voelde mijn missie geslaagd.”

Ik heb me er sterk voor gemaakt om ook de morele dimensie van werk over het voetlicht te brengen

“Als wetenschapper wil ik ook graag teruggeven aan de praktijk. Dat is een andere belangrijke drijfveer. Ik ben dankbaar voor mijn 10 jaar ervaring in het bedrijfsleven. Eerst als managementtrainee aan de werkgeverskant en daarna bij vakbond CNV aan de werknemerskant. Hier had ik ook de tijd en mogelijkheid om mijn dissertatie te schrijven. Want mijn doel was altijd terug te keren naar de universiteit. Omdat ik veel te danken heb aan de praktijk en dat ook een taak vindt voor elke wetenschapper schrijf ik vaak –meestal  op een vrijdagmiddag -  een publieksvriendelijke samenvatting. Als ik trainingen verzorg of een column schrijf, probeer ik dat zo te doen dat wat de deelnemers op donderdag of vrijdag horen of lezen, ze de week daarop  kunnen toepassen in het werk.”  

Op welke manier zie je terug dat wetenschappelijke inzichten de praktijk dienen?

“Uit onderzoek blijkt dat welzijn een heel belangrijke schakel is voor de prestaties van een bedrijf.  Plezier verbetert prestaties. Een blije medewerker zal harder en nauwkeuriger werken, maar ook beter omgaan met klanten. Dat is heel belangrijk voor de business. Een vriendelijke, alerte en betrokken restaurantmedewerker bedient de klant beter dan een onverschillige. En de klant komt nog eens terug. De morele dimensie is dus zowel een doel als een middel. Ik vind het belangrijk om dat inzichtelijk te maken. Voorts is sociaal ondernemingsbeleid oftewel HRM geen blauwdruk die je altijd en overal kunt toepassen. HR-beleid in een kippenslachterij is anders dan dat van een accountantskantoor. Het is maatwerk. Ik probeer een instrumentarium aan te reiken waarmee je per organisatie maatwerk kunt leveren als het gaat om de vormgeving van het HR-beleid.”

“Vanuit wetenschappelijke theorie heb ik een raamwerk ontwikkeld, dat inzicht geeft in de mogelijke ‘fits’ van HR-beleid op vier terreinen: organisatiestrategie, omgevingsfactoren (politiek, wetgeving), organisatieactiviteiten en kernwaarden (waarom het bedrijf is opgericht). Al meer dan 1.000 bedrijven en personen hebben hiervan gebruik gemaakt. Ik ben er trots op dat ik zo heb bijgedragen aan een generatie HR-managers die zich bewust zijn van het belang van deze ‘fit’ en zo hun beleid kunnen onderbouwen en vormgeven.”

Ik ben trots op mijn bijdrage aan een generatie HR-managers die zich bewust is van de noodzaak dat HR-beleid past bij de waarden, strategie, activiteiten en omgeving van hun organisatie

Wat geef je mee aan HR-managers die graag verandering willen bewerkstelligen in hun organisatie?

“Het succesvol toepassen van HRM staat of valt met de professionaliteit en kwaliteit van de HR-manager én met de ruimte die deze krijgt van de werkgever. Strategisch inzicht, inhoudelijke kennis en de competentie verandermanagement zijn essentieel! Een belangrijke tip, die ik ook altijd aan mijn studenten tijdens de colleges overdraag: : ken het waarom van het bedrijf. Waarom betalen mensen voor onze producten of diensten? En waarom juist niet? Verdiep je in het business perspectief en de financiële stromen van je bedrijf; hoe komt jouw organisatie aan geld? Inzicht in die processen is cruciaal voor succesvol HR-beleid.”

“Tot slot: HR is meer dan de administratie en het beheer van personeel en salaris. Als een werkgever daar niet aan wil, moet je als HR-manager misschien eieren voor je geld kiezen en weggaan en opteren voor een andere organisatie waar de bedrijfsleiding wel open staat voor een meer strategische benadering van het HR-beleid en het optimaliseren van de fit tussen prestatie en welzijn. Anderzijds moet je ook je nek uit willen steken. Ik zie regelmatig dat bij op handen zijnde organisatieveranderingen er een consultant wordt ingehuurd. Het is ontzettend zonde om dit leermoment niet zelf als HR-manager op te pakken! Je gaat misschien op je gezicht, maar je leert er ontzettend veel van.”

Wat brengt de toekomst jou?

“Tot aan december ben ik druk bezig met de stuurgroep van het programma Erkennen en Waarderen. Daarnaast begeleid ik nog een aantal PhD studenten en geef ik trainingen bij TIAS. Ook heb ik een aanstelling bij een business school in Suriname en leerstoelen (honorary chairs) in Sevilla in Spanje en in Zuid-Afrika. En ik schrijf nog aan het laatste hoofdstuk van mijn nieuwste boek. Ik heb wat meer vrije tijd dan vroeger hoor, maar helemaal stoppen en niks gaan doen, past echt niet bij me.”

Publicatiedatum: 10 september 2021