Het recht van de natuur

Passie 6 min. Tineke Bennema

Vogelgezang klinkt er in zijn kamer. Live en rechtstreeks uit de Zuid-Afrikaanse bush, waar een webcam staat. Hoofddocent milieurecht Arie Trouwborst luistert er vaak naar als hij werkt, zegt hij: “Die achtergrondgeluiden zijn heel rustgevend." Die rust was ver te zoeken toen zijn 'kattenonderzoek' vol in het nieuws was.

Natuurbescherming houdt hem bezig sinds zijn vroege jeugd. Gefascineerd is hij eigenlijk altijd geweest door wilde (roof)dieren, maar eind vorig jaar werd hij achtervolgd door de huiskat, vanwege zijn onderzoek daarover en met name de reacties. Trouwborst hield natuurlijk rekening met respons op de publicatie in de Journal of Environmental Law, die hij schreef met collega Han Somsen. Daarin stellen zij dat het los laten lopen van huiskatten valt onder het ‘opzettelijk doden’ van vogels. En Europese natuurbeschermingsregels vereisen dat overheden in Nederland en andere EU-landen zulk ‘opzettelijk doden’ verbieden en effectief voorkomen.

Vogelsterfte door katten is groter dan alle andere oorzaken bij elkaar

De kat staat in de wereldwijde top drie van schadelijke exoten, en is jaarlijks verantwoordelijk voor het doden van miljarden vogels, zoogdieren en reptielen, waaronder met uitsterven bedreigde dieren. “We hebben aandacht voor vogelsterfte door windmolens, door hoogspanningsleidingen, door illegale jacht,” stelt Trouwborst. “De sterfte door katten is echter groter dan al die andere oorzaken bij elkaar.”

Heftige reacties

De hoeveelheid en heftigheid van de reacties op het persbericht over het onderzoek overtroffen zijn verwachtingen. Trouwborst: “Vanuit de hele wereld kregen we verzoeken om verdere toelichting, met cameraploegen en al. In korte tijd bereikte ons artikel de hoogste ‘Altmetric-score’ – een indicator van aandacht in pers en social media – van alle rechtswetenschappelijke literatuur die wereldwijd in het jaar 2019 verscheen.” Ecologen en collega-juristen reageerden met instemming, en er waren ook veel positieve reacties uit het bredere publiek. Veel anderen reageerden als door een wesp gestoken, via e-mail en de social media. “Ik heb een lading berichten waar de honden echt geen brood van lusten. Als daar al inhoudelijke argumenten bij zaten, dan kwamen die niet verder dan: er zijn toch wel erger zaken, en de kat is toch ook natuur?”

Aanvankelijk waren er veel reacties van politici. Minister Schouten van Landbouw stelde: er zijn erger zaken. Een CDA-kamerlid zei ‘onzin’ zonder blijk te geven het onderzoek te hebben gelezen, een VVD-lid noemde het artikel ‘complete kolder’, en weer een andere parlementariër had het over ‘krankzinnige pseudowetenschappers’.

Het verschil zit in beleving van mensen

“Politici buitelden over elkaar heen om katteneigenaars gerust te stellen”, vertelt Trouwborst. “Duidelijk is dat het hier gaat om angst voor stemmenverlies. Het was allemaal heftiger dan ik had gedacht, we kunnen er toch rustig over praten? Het gaat om een gewoonte van een deel van de bevolking die schadelijk is voor het belang van natuurbehoud. Hondenbezitters krijgen wel boetes als hun hond wild opjaagt of doodt. Het verschil zit in beleving van mensen. Dat de kat naar binnen moet, verander je moeilijk van de ene op de andere dag. We zullen moeten leren katten binnen anders te verzorgen, meer met ze te gaan spelen bijvoorbeeld. De overheid moet nadenken hoe het proces te begeleiden. Dat kost tijd. Maar over twintig jaar kijken we misschien terug en zeggen we: niet te geloven dat we het toen normaal vonden om katten vrij buiten te laten lopen.”

Hij laat zich door dit alles niet uit het veld slaan, integendeel, een tweede artikel over het aanpakken van loslopende katten is al gepubliceerd. Daarin draait het om internationale verdragen die onder andere belangrijke beperkingen opleggen ten aanzien van schadelijke exotische huisdieren; regeringen voldoen ook hier maar slecht aan hun verplichtingen.

D’66 heeft inmiddels Kamervragen gesteld naar aanleiding van het Tilburgse onderzoek. “En dan is er nog de route via de rechter. Als er een rechtszaak zou komen, schat ik de kans aardig groot in dat het tot een verbod leidt om katten vrij buiten te laten.”

Grootste uitdagingen van deze tijd

“Natuurbescherming houdt me bezig sinds ik een jongetje was. Ik ging in mijn vrije tijd vaak de natuur in. Eigenlijk wou ik parkwachter in bijvoorbeeld Afrika worden, olifanten beschermen en zo, of bioloog. Maar ik was niet goed in exacte vakken. Toen ik op de middelbare school zat benaderde ik het Wereld Natuur Fonds, Greenpeace en andere ngo’s met de vraag wat voor studie ik zou kunnen kiezen om toch nuttig te zijn voor de natuur. Ze vertelden me dat er niet veel natuurbeschermingsjuristen waren, maar dat zij wel hard nodig zijn. Dus werd het rechten, en op de universiteit bleef ik hangen.”

Fantastisch dat ik me met natuurbescherming bezig mag houden als wetenschapper en docent

“Dit werk past bij me, het is fantastisch dat ik me met natuurbescherming bezig mag houden als wetenschapper en docent, er rustig over kan nadenken en tegelijkertijd nu en dan praktisch van nut kan zijn via onderzoek en advieswerk. De wereld van natuurbeschermingsjuristen is klein, maar juist Tilburg University heeft veel expertise over dit onderwerp in huis.”

“Biodiversiteitsverlies en klimaatverandering zijn misschien wel de grootste uitdagingen van deze tijd. Economie dient te functioneren binnen de grenzen van ecologie. Het recht heeft hierbij een duidelijke rol. Zelf draai ik mee in adviesorganen, zoals het Large Carnivore Initiative for Europe, een groep deskundigen die overheden en internationale organisaties adviseert over grote roofdieren. Het werkt nauw samen met de Europese Commissie en het Verdrag van Bern. In de praktijk loopt men vaak tegen juridische vraagstukken aan. Ik heb bijvoorbeeld mijn tanden mogen zetten in de juridische status van de wolf en buig mij over vragen van: wanneer mag je een wolf afschieten, tot het instellen van ‘wolf-free zones’.”

Lees verder onder de foto->

Big Picture

“De omstandigheden dwingen ons, geloof ik, steeds meer om oog te krijgen voor de big picture, zowel in tijd als in ruimte. Neem de wolf. Het is in West-Europa een hele strijd om die te laten terugkeren in landen waar het roofdier vroeger met man en macht is uitgeroeid. Bij elk dood schaap laait de discussie weer op. Tegelijkertijd vinden veel mensen hier het wél belangrijk dat leeuwen en olifanten niet uitsterven in arme Afrikaanse landen– terwijl de prijs daar letterlijk in mensenlevens wordt betaald. Hoe consequent, en hoe rechtvaardig is dat?”

Ik houd in elk geval goede moed

“En nu de teletijdmachine in, voor een antwoord op de vraag: wat is natuurlijk? Is dat het boerenlandschap van een eeuw geleden? 50.000 jaar geleden – een oogwenk in de geschiedenis van het leven op aarde – woonden er niet alleen edelherten, zwijnen, wolven en bruine beren in Europa, maar ook olifanten, neushoorns, oerossen, reuzenherten, leeuwen, holenberen en hyena’s. Allemaal weg, hoogstwaarschijnlijk vooral dankzij onze vroege voorouders. Het resultaat: een uitgeklede natuur. En op die gehavende natuur is de laatste paar honderd jaar een hernieuwde aanval ingezet met gebruik van steeds geavanceerder technologie. Het recept blijft hetzelfde: een slecht geregisseerde optelsom van ontelbare individuele menselijke belangen en meningen, met de biodiversiteit als grote verliezer.”

“Het goede nieuws: de natuur is veerkrachtig. Als er ruimte is, pakt moeder natuur die. Volgens biologen kunnen we zo’n 85% van de huidige soorten redden als we op de helft van het aardoppervlak (representatief verdeeld over ecosystemen) de natuur voorrang geven. Het is vreselijk interessant om na te denken over de rol van het recht hierbij. Ik houd in elk geval goede moed. We weten wat er moet gebeuren om het tij te keren, en daar zit niets onmogelijks bij.”