Als de landbouw niet verandert, halen we de klimaatdoelen nooit

Wetenschap Werkt 4 min. Sara Terburg

“Met wetgeving moet de politiek de landbouwsector gaan sturen, anders halen we de klimaatdoelen nooit,” stelt prof. dr. Jonathan Verschuuren. Met zijn onderzoek probeert hij een bijdrage te leveren aan verantwoorder produceren en consumeren, het twaalfde UN Sustainable Development Goal. “De veestapel moet kleiner, de landbouw minder intensief. Alleen dan kunnen de emissies van CO2, methaan en lachgas omlaag. Het is niet voldoende als heel Nederland, net zoals ik, stopt met vlees eten. De uitstoot van broeikasgassen en dus het klimaat is een mondiaal probleem.”

Verschuuren is hoogleraar bij Tilburg Law School aan Tilburg University. Tijdens het schrijven van het Research Handbook on Climate Change Adaptation Law ontdekte hij dat er in de wetenschappelijke wereld slechts één specialist was die zich bezighield met landbouw en klimaatrecht. Daarom besloot hij zich hierin te specialiseren. Op dit gebied moet namelijk een hoop veranderen de komende jaren. “De voedselproductie staat onder druk door de klimaatverandering, het mondiale landbouwareaal neemt af terwijl de voedselvraag de komende dertig jaar naar verwachting met 40 tot 60 procent zal stijgen.” De almaar stijgende vleesconsumptie is de belangrijkste uitdaging in het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. De landbouwsector zorgt voor een kwart van de wereldwijde emissies onder andere door de kap van bossen waarmee extra landbouwgrond gecreëerd wordt.

Klimaatdoelen

Verschuuren doet sinds een aantal jaar onderzoek naar hoe de klimaatdoelen van Parijs uit 2015, gehaald kunnen worden. Met de Europese Marie Curie-beurs en geld van de NWO verdiept hij zich in de vraag hoe het Europese systeem van emissiehandel kan worden aangepast zodat de broeikasgasemissies uit de landbouw dalen en landbouwgrond meer koolstof kan opnemen. Beide dragen in grote mate bij aan het stoppen van de opwarming van de aarde. Hij onderzoekt onder andere hoe Australië, de VS en China dit probleem aanpakken. “In China en de VS is landbouw een onderdeel van het emissiehandelssysteem. Het probleem in de EU is dat emissies in de landbouw amper gereguleerd zijn, terwijl dat wel noodzakelijk is, willen we in 2050 klimaatneutraal zijn.”

Grote stappen zetten

Om grote stappen te kunnen zetten, is regulering nodig. “Klimaat is onderdeel van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid van de EU, maar er hangen weinig echt bindende verplichtingen aan. Boeren zijn bijvoorbeeld vrij om subsidie aan te vragen om hun emissies omlaag te brengen, maar druk ontbreekt, er blijft zelfs subsidiegeld liggen. En dan is het in Nederland ook nog vrij eenvoudig om landbouwsubsidie te krijgen voor projecten waarvan het klimaat niet of maar een heel klein beetje beter wordt.” Verschuuren raadt de EU aan om boeren die minder intensief gaan landbouwen, te compenseren.

CO2 vastleggen in landbouwgrond

In Australië zag hij hoe boeren vrijwillig anders zijn gaan werken. “Boeren doen hun best om de bodem meer CO2 op te laten nemen door minder intensieve landbouw te bedrijven. Hierdoor groeien er meer en gevarieerder gewassen rond de akkers en leven er meer insecten en vogels. Daarnaast houdt de bodem water beter vast en is daardoor minder kwetsbaar voor droogte. De opbrengst van deze gebieden neemt in eerste instantie af, maar na een aantal jaar stijgt de opbrengst weer. Het vastleggen van CO2 met landbouwgrond zou ook in Europa een nieuw product moeten worden voor boeren. Hier kunnen ze geld mee verdienen, bijvoorbeeld door de door hen gecreëerde emissieruimte te verkopen aan andere sectoren of de overheid.”

Hogere belasting op vlees

Ook voor de consument, de vraagkant, moet de overheid regels opstellen, aldus Verschuuren. De vleesconsumptie groeit, waardoor het moeilijk wordt om klimaatdoelen te halen. Terugdringing ervan is noodzakelijk. Hiervoor is een gedragsverandering bij consumenten nodig. “De belasting op vlees verhogen en die op vleesvervangers verlagen, zou effectief kunnen zijn, maar de EU heeft deze bevoegdheid niet. De EU kan wel de lidstaten proberen over te halen dit te gaan doen.”

Omdat een aanpassing van het eetgedrag van consumenten noodzakelijk is, pleit de hoogleraar voor multidisciplinair onderzoek. “Gedragswetenschappers kunnen inzicht geven in hoe consumenten denken en wat ervoor nodig is hen anders te doen eten. Ik vind het interessant om te onderzoeken welke juridische en niet-juridische instrumenten er samen ingezet kunnen worden op mondiale schaal.” In zijn eigen onderzoeken kijkt Verschuuren zowel naar mitigatie, ofwel het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen door middel van juridische maatregelen, als naar adaptatie: het aanpassen van de samenleving aan een veranderend klimaat met meer droogte, hogere temperaturen en meer storm. Dat laatste kan bijvoorbeeld door te werken aan gebouwen, infrastructuur, landbouw en visserij.

Jonathan Verschuuren

Prof. dr. Jonathan Verschuuren bekleedt de leerstoel Internationaal en Europees Milieurecht aan Tilburg University. Hij werkt aan deze universiteit sinds 1999 en was onder andere vice-decaan Onderzoek van Tilburg Law School. Sinds de onderzoekssabbatical die op deze beleidsfunctie volgde in 2011, ligt de focus van zijn onderzoek volledig op klimaatverandering. “Klimaatverandering is een groot onderwerp dat nu en de komende decennia enorm relevant is dus het is goed om hierin expertise op te bouwen.”