Persoonlijk contact maakt de stad waardevol
Steden groeien. Dat brengt consequenties als woningnood, veiligheid, carrièrekansen en segregatie met zich mee. Hoe kan de overheid ervoor zorgen dat kwaliteit van leven geborgd blijft? “Het valt of staat met goede regels”, stelt Harvard professor Edward Glaeser tijdens de vierde Vrienden van Cobbenhagen Lecture op 23 januari.
Vrienden van Cobbenhagen, alumni, studenten en medewerkers van de universiteit ontmoeten elkaar tijdens de Vrienden van Cobbenhagen Lecture, Urban Society. Professor Edward Glaeser verzorgde de keynote van deze dag, ‘The Pros and Cons of Urbanization’. Ze worden niet teleurgesteld. Glaeser gaat in sneltreinvaart door zijn slides, staaft beweringen met data, licht oorzaken en gevolgen toe en neemt de aanwezigen in de aula mee op een denderende reis door urbanisatie.
De waarde van de stad
“Dat we elkaar hier vandaag face to face ontmoeten is precies de waarde van de stad”, start Glaeser zijn lecture. “Doordat we met elkaar in contact zijn, kunnen we samen wonderen verrichten die we alleen niet voor elkaar zouden krijgen. Contact heeft voordelen zoals handel, elkaar helpen en informatie-uitwisseling. Er zijn ook nadelen, zoals criminaliteit en de verspreiding van virussen. Een effectieve publieke sector zorgt ervoor dat contacten goed verlopen. De echte stad is niet de skyline, maar de mensen die er wonen. De infrastructuur en gebouwen zijn er voor hen.”
De echte stad is niet de skyline, maar de mensen die er wonen
Opkomst en teloorgang
Hoe ontstond urbanisatie? Glaeser neemt de toehoorders mee naar het eind van de achttiende eeuw toen de industriële revolutie een grote trek naar de stad veroorzaakte. In de jaren 60 van de twintigste eeuw was er een tegenbeweging te zien. Met de opkomst van auto’s en snelwegen verloor de stad aan populariteit. Bedrijven trokken de stad uit op zoek naar goedkopere arbeid.
Death of distance
Inmiddels maken grote steden een comeback. Waarom? Glaeser: “Dit is verrassend omdat er door de ontwikkeling van auto’s, vliegtuigen, radio, televisie en internet een ‘death of distance’ is." Toch blijft persoonlijk contact van grote waarde. Als je slim wilt worden, moet je je omgeven door slimme mensen. Wanneer je elkaars lichaamstaal niet kunt lezen, weet je niet zeker of je boodschap goed aankomt.
Leren van elkaar
"In de hedendaagse economie is kennis belangrijker dan ruimte." Het blijkt dat steden waar het menselijk kapitaal het grootst is - dus waar de ‘slimste’ mensen wonen- zich het meest ontwikkelen. Leren is cruciaal, alleen vindt dat leren niet zozeer in universiteitsbanken maar meer op kantoor plaats. Collega’s leren van elkaar, de kennis zit in de lucht.
Vermaak en inrichting
Was de stad ooit bedoeld als werk- en woonplek, sinds dertig jaar is ook het element vermaak een belangrijke reden om ernaartoe te gaan. “Toerisme is sterk toegenomen. En dertig jaar geleden wilde geen New Yorker in het centrum wonen, nu is het een consumentenstad geworden. De populariteit van de buitenwijken is gekelderd. De stad was altijd een gevaarlijke plek. Het zou vijftig jaar geleden ondenkbaar zijn om een auto te delen met iemand die je niet kende. Er kon wel een lijk in de kofferbak liggen! Nieuwe bedrijven zoals Airbnb en Zipcar maken gebruik van technologie. Die technologie schept vertrouwen.”
Hoger salaris en gelukkiger
Waarom moeten mensen naar de stad verhuizen? Het blijkt dat hoe drukbevolkter een gebied is, hoe meer mensen gemiddeld verdienen. Dat komt door een hoger onderwijsniveau en een snellere groei van salaris. De stad vormt een weg uit armoede. "Onthoud dat er geen weg uit armoede is, die niet door de straten van de stad loopt." Het sterftecijfer van pasgeborenen ligt lager in de stad, de lonen hoger en de mensen zijn gelukkiger. De cijfers zijn natuurlijk niet voor elke stad hetzelfde, maar zelfs een kind in India verdient meer met bedelen op straat in een grote stad dan het doet met dagelijks op het platteland werken. Deze verschillen blijken het grootst in arme landen.
De vijf uitdagingen van de stad
Wat zijn de uitdagingen van de stad? Glaeser somt vijf aandachtspunten op die gemeen hebben dat de publieke sector de private niet bijhoudt.
1. Ongelijke kansen
Eerste punt is de lage kansen van kinderen van arme ouders in Amerikaanse steden. “De kans dat ze in de gevangenis belanden is groter dan dat ze opklimmen uit armoede." Er is sprake van meer segregatie. Hoewel de stad er is voor arm en rijk, verandert er weinig in die samenstelling. Er ontstaan isolated pockets van armoede waarin kinderen geïsoleerd opgroeien.
2. Huizenprijzen
Het tweede aandachtspunt zijn huizenprijzen. Om die marktconform te houden, moet de overheid voldoende bijbouwen. Populaire steden hebben hogere huizenprijzen, zeker wanneer er woningnood is. Hoe hoger je bouwt, hoe meer natuur je behoudt en hoe minder CO2 je uitstoot omdat mensen op minder vierkante meter wonen en minder verwarming en koeling gebruiken. Steden zijn dus geen vijand van duurzaamheid. Bovendien moet je het menselijke potentieel meenemen, families tegen wie je ‘nee’ zegt, kunnen niets bijdragen aan de stad.
3. Braindrain
Het derde punt: in de krimpende plattelandsgebieden zijn maar weinig banen. “Dit leidt met name bij werkeloze mannen tot niets doen en ongelukkig zijn." Het vertrek van vaardige mensen zorgt bovendien voor een braindrain. Educatie is geboden.
4. Gezondheid
Het vierde punt is het bewaken van de gezondheid in een stad. "Dat is altijd een uitdaging geweest: als je rond 1900 in New York woonde, ging je zeven jaar eerder dood." Tegenwoordig leef je juist drie jaar langer. Dat komt door regelgeving. Neem bijvoorbeeld de komst van infrastructuur voor schoon water in New York. Pas toen bedrijven verplicht werden om arme delen van de stad ook aan te sluiten op het waternetwerk, ging het sterftecijfer en de kans op een cholera-epidemie sterk naar beneden.
5. Regelgeving nodig
Tenslotte is regelgeving nodig om de stad bereikbaar te houden. “Meer wegen leiden tot meer verkeer." Als je verkeer wilt verminderen, moet je regels invoeren die gebruikers direct raken, zoals tolwegen. Een ander aandachtspunt is veiligheid, en met name de kwetsbare positie van vrouwen. Als regels falen zijn vrouwen vaak de dupe. Wanneer zij niet kunnen vertrouwen op hun eigen veiligheid, blijven ze bij elkaar en hebben daardoor niet de kans om hogerop te klimmen. Wat maakt een stad veerkrachtig? “Het huisvesten van veel kleine ondernemers. Voor steden met grote bedrijven is het moeilijker om wendbaar te zijn, terwijl kleine ondernemers hun vaardigheden makkelijker in een andere industrie kunnen inzetten.”
Tilburg is nu een sterke universiteitsstad die innovatie voedt
Inzoomen op Tilburg
Terwijl Glaeser een internationale blik op urbanisatie werpt, zoomt wethouder Berend de Vries in op Tilburg. Een stad waar Tilburg University is gevestigd en die zich kenmerkt door een bloeiend verleden in de textielindustrie. In de late negentiende eeuw werken er zo’n 13.000 inwoners in. Na 1950 vertrekken de industriebedrijven richting lagelonenlanden en moet Tilburg zichzelf opnieuw uitvinden. Het legt zich toe op logistiek en bedrijvigheid. De Vries: “Tilburg is nu, net als Eindhoven, een sterke universiteitsstad die innovatie voedt. 13 tot 15 % van onze bewoners is student. We zitten nu in de transitie van laag beloonde arbeid vanuit de textielindustrie naar kennisstad.”
Goed ecosysteem
“Eigenlijk is Nederland één grote stad”, vervolgt de wethouder. “De afstanden tussen steden zijn zo klein, dat ze geen obstakel vormen. Je ziet elkaar snel.” De provincie Noord-Brabant is één netwerk van steden, universiteiten en ondernemers. Wat betekent dat voor Tilburg? “Dat we moeten blijven investeren in connecties en goed met elkaar moeten samenwerken. Ik geloof in de triple helix: samenwerkingsverbanden waarin overheid, kennisinstituten en bedrijven samenwerken. Het is nodig om bedrijven kansen en ruimte te bieden en een goed ecosysteem te creëren. We richten ons op de thema’s data science, artificial intelligence en digitalisering.”
Tilburgse strategie
Wat is de rol van de gemeente hierin? “De strategie van de gemeente is om een omgeving van werk en wonen te scheppen die aantrekkelijk is voor de mensen die we willen aantrekken. Zij moeten zich hier thuis voelen. Een voorbeeld is de Piushaven, in de jaren 90 een verloren gebied en nu getransformeerd tot levendige plek. Of de Spoorzone; van NS-terrein naar een plek voor cultuur, onderwijs en bedrijven met in het hart de prijswinnende LocHal. Dat is een mooi voorbeeld van de kracht van sociaal hergebruik.”
Tijd voor vragen
Na de lectures van professor Glaeser en wethouder De Vries, is het woord aan dagvoorzitter Simone van Trier. Op deskundige wijze praat zij de middag aan elkaar en stelt scherpe vragen waar nodig. Ook de zaal stelt vragen. Bijvoorbeeld of je als stad kunt zeggen ‘deze mensen wil ik aantrekken’? Glaeser: “Het kan, je kunt ze specificeren op onderwijs als indicator en een diversiteit aan vaardigheden. Kwaliteit van leven is belangrijk om mensen aan te trekken, niet alleen gebouwen of werkgelegenheid. De overheid heeft invloed op zaken als veiligheid en ruimte voor vrije tijdsbesteding.”
Kun je als stad zeggen 'deze mensen wil ik aantrekken'?
Rol overheid
De professor hecht veel waarde aan goede regelgeving vanuit de overheid. Hoe kijkt de wethouder hier tegenaan? “In Nederland wordt veel op nationaal of provinciaal niveau besloten. Als gemeente heb je maar weinig invloed. De provincie neemt bijvoorbeeld de bouwbesluiten op basis van demografie. Het probleem is dat er vaak een trage reactie op actuele vraagstukken is. Besluitvorming duurt jaren. Waar we wél invloed op hebben, is het brengen van de universiteit richting de stad, via een soort kennis-as. Momenteel is de campus gelegen aan de rand van de stad. Samen met de universiteit en de twee hogescholen in Tilburg, gaan we kennis naar de stad brengen met behulp van Mindlabs.”
Persoonlijk contact
Na de afsluiting van de dagvoorzitter verruilen de aanwezigen met een hoofd vol informatie de aula voor de borrel en het persoonlijke contact. Tussen het geroezemoes en de swingende live muziek vinden oude jaarclubleden elkaar en voeren medewerkers, studenten en alumni interessante gesprekken. Ze wisselen kennis en visitekaartjes uit. De kennis in de lucht is voor het grijpen.
Bekijk de hele lecture
Meer over de Vrienden van Cobbenhagen Lecture
Voorafgaand aan de keynotes van professor Glaeser en Berend de Vries vonden drie paralelle sessies plaats rondom het thema Urban Society. Ontdek meer over de sprekers, deze Urban Sessies en de 'Lectures' die Alumninetwerk de Vienden van Cobbenhagen al eerder organiseerde met Tilburg University Society en de afdeling Development & Alumni Relations.
Fotografie: Freddie de Roeck, Frans van Aarle
Publicatiedatum: 11 februari 2020