David Janssens

Wat kun je als filosoof voor de maatschappij betekenen?

Kennis, kunde en karakter; de bachelor filosofie ademt deze drie pijlers van het Tilburgse Onderwijsprofiel (TEP). Het is niet voor niets dat elke bachelor aan de universiteit het vak filosofie heeft, toegepast op het thema van de studie. Hoe TEP is verweven binnen de bachelor filosofie zelf? Docent David Janssens licht het toe.

Door: Melinde Bussemaker

“Ons doel is om goede filosofen af te leveren”, stelt Janssens. “Dan moet je TEP serieus nemen en de ontwikkeling van kennis, kunde en karakter nadrukkelijk een plek geven in het onderwijs. Wij denken dat het vak ‘Mentoraat’ hieraan bijdraagt. We hebben het onderdeel gemaakt van ons curriculum, het is dus niet facultatief. We hopen door het mentorschap bovendien de overstap van het voortgezet naar het wetenschappelijk onderwijs iets te verkleinen. In de eerste twee jaar van de bachelor krijgen de studenten drie cursussen binnen het Mentoraat. Hiervoor krijgen ze in totaal twee EC’s (studiepunten). Je zou kunnen zeggen dat het de beloning is voor hun inzet, maar de daadwerkelijke beloning is hun eigen ontwikkeling.”

Vak Mentoraat

Hoe is het vak Mentoraat vormgegeven? Janssens: “Tijdens de eerste cursus van het Mentoraat discussiëren de studenten over wat filosofie is. Hoe verhoudt het zich tot de maatschappij? In een redelijk informele setting leren de twintig tot vijfentwintig studenten elkaar kennen. Ze leren ook argumenteren. De tweede cursus, die ik doceer, is minder reflectief ingestoken. We bespreken knelpunten in de opleiding. Dat kan iets praktisch zijn zoals een rooster waarin vakken overlappen, maar ook een minder goede klik met een docent. Ik luister en probeer studenten het altijd eerst zelf te laten oplossen. Daarnaast krijgen de studenten voorlichting over minors, de mogelijkheid om te studeren in het buitenland en arbeidsmarktperspectief.”

Evenement organiseren

“Een ander belangrijk onderdeel van de tweede cursus is het organiseren van een evenement”, vervolgt hij. “Veel mensen weten niet precies wat filosofie inhoudt. Om vrienden en familie dat goed uit te leggen, organiseren de studenten in groepjes een soort meekijkdag. Ze verzinnen originele dingen zoals verkleed gaan als filosoof en in je rol antwoord geven op vragen, het organiseren van een debat tussen docenten of het maken van een online Buzzfeed Quiz. Het is vaak een leuk en feestelijk evenement. Bovendien is het leerzaam. De studenten moeten samenwerken, organisatorische zaken regelen, plannen en ze denken na over hoe ze filosofie goed over het voetlicht kunnen brengen. Ik ben ervan overtuigd dat ik als docent leer van het lesgeven. Zo zie ik dit evenement ook voor mijn studenten; als je goed kunt uitleggen hoe iets zit, beheers je de stof nog beter.”

Samen reflecteren

De derde cursus vindt plaats in het tweede jaar en grijpt terug op de eerste cursus. Janssens: “Opnieuw reflecteren we op wat filosofie is. Wat kun je als filosoof voor de maatschappij betekenen? Omdat de studenten verder in hun studie zijn, gaan we nog wat dieper op de materie in.” Is het belangrijk om persoonlijke en studie gerelateerde problemen in een vak te bespreken? Janssens denkt van wel. “Het mooie is dat er meteen herkenning ontstaat tussen de studenten onderling en dat ze elkaar helpen. “Zo zie ik na corona een toename in faalangst en onzekerheid; studenten willen het graag in één keer goed doen. Ook dat bespreken we met elkaar.”

Wetenschap is een sociale activiteit

Ondertussen wordt de groep gevormd en steeds hechter. “Een gemeenschap vormen is geen doel op zich, maar we moeten ons wel realiseren dat we een beroep kunnen en mogen doen op elkaar. Ik zie dat ook als een onderdeel van TEP. Mensen zijn sociale wezens en geen geïsoleerde individuen. We hebben het idee dat je in de academische wereld alleen op een kamertje werkt. Dat is niet zo, het is eigenlijk een sociale activiteit.

“Je toetst je denkbeelden bij elkaar en ondersteunt elkaar. Filosofie doe je altijd in dialoog.”

Kunde en karakter

TEP gaat om kennis, kunde en karakter. Welke kunde komt aan bod tijdens het Mentoraat? “Samenwerken, je rol binnen een groep vinden en pakken, planning, overleggen, taken verdelen, interne en externe communicatie”, somt Janssens op. “Daarnaast leren de studenten in de bachelor om te reflecteren op zichzelf, te presenteren en om na te denken over hun toekomst. Hoe zien zij zichzelf?”

Manier van leven

Ook karakter komt aan bod binnen filosofie. “De definitie van karakter binnen TEP is niet dat je bepaalde normen en waarden meegeeft, het is dat je studenten leert om kritisch in het leven te staan. Dat ze openstaan voor argumenten van anderen en hun eigen (voor)oordelen ter discussie stellen. Dat is ‘character building’. Je gaat met elkaar in discussie, maar doet dit op een open en respectvolle manier. Dat leer je door het te doen. Zo is filosofie een manier van leven.”

‘Teaching against idiocy’

Sommige mensen zijn sceptisch over het ontwikkelen van karakter. Hoe ziet de docent dat? “Het is begrijpelijk, want karakterontwikkeling is normatief. Het doet me denken aan het devies ‘teaching against idiocy’. Idiocy refereert hier aan het Griekse woord ‘idios’, dat betekent ‘wat je eigen is’. De oorspronkelijke betekenis van een idioot is dus iemand die alleen bezig is met zichzelf. Ik denk dat je over je eigen schaduw heen moet stappen en op zoek moet naar de aansluiting met anderen. We leven in een tijd van filters en bubbels en krijgen online steeds de echo van ons eigen referentiekader. Het is moeilijker dan ooit om alle perspectieven goed in beeld te krijgen.”

Cobbenhagen gedachtegoed

Alle bachelor studenten aan Tilburg University volgen twee vakken filosofie. Hoe zit dat? “Doel van de twee cursussen filosofie in elke opleiding is om na te denken over de theoretische en praktische vooronderstellingen, de ‘vooroordelen’, van het vakgebied waarin je studeert. Het gaat er dus vooral om dat je leert om jezelf als bijvoorbeeld jurist of econoom ter discussie te stellen”, legt Janssens uit. “Filosofie is eigenlijk ‘thinking out of the box’. Je kunt alles ter discussie stellen en zit niet vast aan paradigma’s.”

“Ik denk dat je een betere professional wordt, wanneer je flexibeler bent in je opvattingen en je bewust bent van je eigen perspectief en dat van anderen.”

Als universiteit onderscheiden we ons met ons maatschappelijke profiel. Denk bijvoorbeeld aan hoe economische verschillen leiden tot een verschil in onderwijskansen en dus ontwikkelingspotentieel. Er is altijd een ethische dimensie die past bij het Cobbenhagen gedachtegoed.”