“Diep van binnen ben ik nog steeds een milieujurist die wil dat burgers worden gehoord”

Artikel 5 min. Corine Schouten

Anna Berti Suman deed veldonderzoek in Japan, waar burgers zelf radioactieve straling meten sinds de ramp met de kerncentrale in Fukushima in 2011, en kwam voor onverwachte uitdagingen te staan. De promovenda onderzoekt het gebruik van ‘citizen sensing’ in milieurecht en -beleid. Ook ontwerpt ze een toolkit om burgers en beleidsmakers te ondersteunen bij het gebruik van milieugegevens die door burgers zijn verzameld.

“De mensen die het meest lijden onder milieudelicten en milieurampen worden vaak het minst betrokken bij de besluitvorming. Toen ik als milieurechtjurist werkte in Ecuador, werd ik geraakt door het feit dat mensen lange tijd bloot hadden gestaan aan olievervuiling zonder iets te weten over de omvang ervan en het effect op hun gezondheid. Met sensortechnologie, zoals apps voor mobiele telefoons om de luchtkwaliteit te meten, kunnen getroffenen dat misschien voorkomen. Ecuadoraanse slachtoffers konden het heft in eigen hand nemen door hun rechtszaak tegen Chevron te onderbouwen met data van drones waarmee ze de olielekkages in de gaten hielden."

Aguinda vs. Chevron Texaco, Ecuador:

In 1993 klaagden bewoners van het Ecuadoraanse Amazonegebied Texaco aan, dat in 2001 door Chevron was overgenomen. Ze beschuldigden het bedrijf van het dumpen van zo’n 80.000 ton aan olie en giftig afvalwater op hun land tussen 1964 en 1990, bij activiteiten van het bedrijf in de regio Lago Agrio van noordoost Ecuador. Zie ook dit blog.

"Als milieujurist werd ik getroffen door de manier waarop de lokale gemeenschappen het milieurecht en bestuurlijk risicomanagement bekijken, vooral als ze zelf te maken krijgen met misdaad of een ramp met gezondheidsrisico’s en geen vertrouwen hebben in het recht of de overheid. In mijn promotieonderzoek richt ik me op de praktijk van ‘citizen sensing’, ofwel het gebruik door burgers van sensortechnologie om milieu-gerelateerde gezondheidsrisico's te meten, in een conflictsituatie tussen burgers en overheid. Onder welke omstandigheden accepteren overheden de meetgegevens van burgers en betrekken ze die bij milieubeleid en besluitvorming in een situatie van wantrouwen? Gemeenschappen kunnen gegevens gebruiken om gehoord te worden en overheden kunnen zelfs profiteren van toegang tot betere of ontbrekende data. Door in conflict te blijven, mis je volgens mij een kans om tot een oplossing te komen."

"Ik heb verschillende cases bestudeerd; een daarvan was geluidsoverlast die gemeten werd door burgers naar aanleiding van de mogelijke uitbreiding van de luchthaven Schiphol. Mijn vorige promotor wees me op een casus die het geschiktst bleek voor mijn onderzoek: de kernramp in Japan na de tsunami van 2011. Hierbij kwamen verschillende aspecten samen: een gigantisch milieuprobleem, een groot wantrouwen tussen burgers en overheid, die pro-kernenergie is, en waarschijnlijk het tot nu toe grootste burgerinitiatief om radioactieve straling te meten: Safecast. Dat initiatief begon met een aantal mensen in een wijk van Tokyo en is uitgegroeid tot een internationaal citizen sensing netwerk."

Foto: Anna Berti Suman bij Safecast in Japan

Safecast

Safecast is een wereldwijd, door vrijwilligers gedragen citizen science-project dat op touw is gezet na de ramp met de kerncentrale van Fukushima Daiichi in 2011. Het doel is data beschikbaar te stellen over het stralingsniveau in Japan en daarbuiten. De data worden verzameld door vrijwilligers met behulp van de Safecast bGeigie Nano, een draagbare stralingsdetector.

Ontbrekende stemmen

"Na een voorbereidend literatuuronderzoek realiseerde ik me dat ik de stem van ‘echte’ Japanners miste en ook de gezichtspunten van de lokale autoriteiten, wetenschappers en kleinere burgerinitiatieven, die meestal minder zichtbaar zijn in de internationale media. Ik deed wel een aantal interviews via Skype, maar mensen bleken erg terughoudend. Dus besloot ik het erop te wagen en een veldonderzoek in Japan te doen. Daar was extra geld voor nodig en toestemming van de ethische toetsingscommissie – een nogal ingewikkeld proces.

Daarnaast moesten er in Japan ook een aantal hordes worden genomen. De belangrijkste was waarschijnlijk hoe ik voorbij het zwart-witte beeld kon komen dat door de verschillende partijen geschetst werd. Zowel het Safecast burgerinitiatief als de autoriteiten zeiden dat ze verschillende agenda’s hadden en onder geen beding met elkaar wilden praten, terwijl ik juist zocht naar manieren om gezamenlijk stappen te zetten. Soms moest ik gewoon opgeven, want in Japan is het erg onbeleefd om aan te dringen.

Vanuit ethisch gezichtspunt moet ik voorzichtig met mijn data omgaan

Uiteindelijk bereikte ik wel wat ik wilde, maar alleen nadat ik een vertrouwensrelatie had opgebouwd en gebruik ging maken van indirecte vragen. In de Japanse cultuur blijft veel ongezegd en praat je in de openbare ruimte niet over politiek. Ik moet ook heel voorzichtig met mijn data omgaan, vanuit ethisch gezichtspunt."

"Hoewel ik mijn gestandaardiseerde vragenlijst dus niet kon toepassen in de Japanse context, kan ik toch mijn belangrijkste onderzoeksvragen beantwoorden op basis van de bevindingen. En die leveren bovendien veel vragen op voor vervolgonderzoek. Dat zou ik heel graag doen als mijn proefschrift af is.

De grootste eyeopener was voor mij dat je niet in elk land van dezelfde uitgangspunten uit kunt gaan. De situatie in Japan verschilt bijvoorbeeld enorm van die in Europa. Dat zal ik moeten verwerken in mijn aanbevelingen voor de inzet van citizen sensing in milieubeleid en besluitvorming."

Vertrouwen of niet

"Een persoonlijke, nogal negatieve conclusie is dat je echt alles moet dubbelchecken tegenwoordig. Citizen sensing technologie biedt mogelijkheden om officiële data te ‘controleren’, maar ook door burgers verzamelde gegevens zijn nooit 100% betrouwbaar. Bovendien kan dat burgerlijk toezicht het wantrouwen juist vergroten. Dat is best eng, want de maatschappij is voor een groot deel op vertrouwen gebaseerd. En ik ben van nature goed van vertrouwen. Als het vertrouwen weg is, kan het systeem in elkaar storten.

In het laatste hoofdstuk van mijn proefschrift doe ik een voorstel voor een regelgevend kader om citizen sensing op in het milieurecht en -beleid. Ik zie het ook als een grote verantwoordelijkheid om alle deelnemers aan mijn onderzoek te informeren op een manier die voor hen toegankelijk is. Een toolkit helpt citizen sensing netwerken misschien om meer invloed te krijgen op het overheidsbeleid, of zo nodig bij rechtszaken, en beleidsmakers kunnen op hun beurt baat bij data van burgers. Diep van binnen ben ik nog steeds een milieujurist die wil dat burgers worden gehoord.”

Meer lezen:

Lees meer over Safecast:

Lees meer over Anna’s onderzoek: