spijkerbroek duurzaam

Een spijkerbroek leasen, of een duurzaam dak: hoe sterk staat de consument?

Artikel

Met een circulaire economie in het verschiet bieden steeds meer bedrijven producten aan als dienst. Consumenten hebben daarbij te maken met gebruiksrecht in plaats van eigendomsrecht. Maar wat gebeurt er als de leverancier van je dak failliet gaat? Tilburgse juristen plozen de juridische stand van zaken uit in een speciale editie over servitization van het Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie.

Bij servitization, ook wel vernederlandst als ‘verdienstelijking’, wordt de levering van producten ofwel aangevuld met, ofwel geheel vervangen door dienstverlening. Zo kan bij een smart TV de functionaliteit na de aanschaf worden uitgebreid met software updates. Bij de lease van spijkerbroeken krijg je periodiek zelfs een compleet nieuwe broek; en bij een abonnement op een softwarepakket ontvang je altijd de laatste updates.

Het aanbieden van producten als dienst is niet nieuw, maar kent een groeiende belangstelling omdat het bijvoorbeeld te combineren is met minder verspilling van materialen en minder afval. Al is het natuurlijk ook zeer aantrekkelijk om klanten aan je te binden. Alleen, is de consument voldoende beschermd als het eigendomsrecht niet langer van toepassing is, maar het gebruiksrecht?

Relativeren

De verdienstelijking van de maatschappij daagt het contractenrecht uit, stelt hoogleraar privaatrecht Stéphanie Van Gulijk, die gespecialiseerd is in bijzondere overeenkomsten. En volgens hoogleraar Reinout Wibier, die alles weet van eigendomsrecht, faillissementen en financiering, is de eigendom-vervangende dienstverlening interessant vanuit goederenrechtelijk-en insolventierechtelijk perspectief. De vraag is wat de juridische consequenties zijn van gebruiksrecht dat niet gebaseerd is op een eigendomsrecht.

De verschillen tussen eigendomsverkrijging en gebruiksrechten zijn minder groot dan gevreesd

Maar de verschillen tussen eigendomsverkrijging en gebruiksrechten zijn minder groot dan gevreesd, stelt Wibier. De verschillen tussen verbintenissen- en goederenrecht zijn in bepaalde opzichten wezenlijk, maar bij de praktische uitwerking van juridische kwesties kunnen ze vaak voor een groot deel worden gerelativeerd. Belangrijk is wel om goed te analyseren wat partijen bij bepaalde, innovatieve maatschappelijke verschijnselen willen bereiken, zonder al te veel te leunen op generalisaties over ‘het goederenrecht’ of ‘het verbintenissenrecht’.

IT-complicaties

De rol van IT in veel vormen van servitization kan echter wel leiden tot complicaties waar geen goede regeling voor is, betoogt hoogleraar Eric Tjong Tjin Tai, die onderzoek doet op het snijvlak van privaatrecht en informatietechnologie. Dit geldt vooral bij de continuïteit in ondersteuning van nieuwe updates en serverdiensten.

Zolang er geen adequate wettelijke regeling voor is, komt het aan op het maken van goede afspraken

Tegelijk mag volgens hem niet het onmogelijke van leveranciers worden verwacht. Zolang er geen adequate wettelijke regeling voor is, komt het aan op het maken van goede afspraken die bestendig zijn tegen moedwillige wanprestatie en faillissement. Met name zijn afspraken nodig voor beëindiging en tussentijdse wijzigingen.

Een problematisch punt hierbij is de afhankelijkheid van meestal geheimgehouden softwarecode, waarvan het auteursrecht in de weg kan staan van wijzigingen door andere partijen. Consumenten zullen doorgaans in de kou blijven staan zolang dit niet wettelijk geregeld is.

Bouwsector

Wettelijk bezien zijn de vele product-als-dienst-modellen in de gebouwde omgeving niet gemakkelijk onder één bijzondere overeenkomst te scharen, legt Van Gulijk uit in het themanummer. Verdienstelijking in de gebouwde omgeving legt sterk de nadruk op duurrelaties, of het nu om particuliere woningbouw gaat of om grond, weg- en waterbouw. Die zijn echter moeilijk te verenigen met de aannemingsovereenkomst die bij uitstek een overeenkomst is van voorbijgaande aard. Wettelijk bezien past de kwalificatie van opdracht dan beter, maar het algemene karakter van die regeling zal weinig houvast bieden aan partijen. Een alternatief dat nader onderzoek verdient, zou de rechtsfiguur bewerking van zaken voor aanneming van werk kunnen zijn.  

Meer weten? Lees het themanummer Servitization van het Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie (toegankelijk voor medewerkers en studenten Tilburg University)

Publicatiedatum: 21 maart 2022