Wederkerigheid en balans van vertrouwen in politiek en economie herstellen
Bijeenkomst 11 november 2019 - 'De belofte in christelijke waarden voor economie en samenleving'
Waarden van vertrouwen en wederkerigheid moeten weer hersteld worden in de Nederlandse politiek en in de economie, zeiden Carola Schouten, Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, tevens viceminister-president en prof.dr. Lans Bovenberg, hoogleraar economie aan Tilburg University. Zij traden op als inleiders bij de 37e editie van Tilburg University Society op 11 november in Den Haag, met als thema “De belofte in christelijke waarden voor economie en samenleving”. President en oprichter van Tilburg University Society, prof.dr. Sylvester Eijffinger, opende de bijeenkomst.
Het geheim van de economie
In tegenstelling tot wat mensen denken, gaat economie niet over geld, maar over menselijke relaties en emoties, vond Bovenberg. Hij is tevens F.J.D. Goldschmeding leerstoelhouder ‘Vernieuwing Economieonderwijs’. Dat is het geheim van de economie: de toegevoegde waarde van samenwerking is meer dan de optelsom van werk van individuen. Economie draait om het simultaan behartigen van ieders belangen. Terwijl de mens geneigd is te denken dat hij moet winnen.
De kern van alle godsdiensten is: behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden. Als we samenwerken kunnen we ons specialiseren waarin we goed zijn. De creativiteit van de mens, het goddelijke, komt dan het meest tot zijn recht. Maar dat vergt kwetsbaarheid en diversiteit, de mogelijkheid om te falen, en daarvoor is veiligheid en vertrouwen noodzakelijk. Tegenwoordig is angst en wantrouwen gebruikelijker en dat creëert fragmentatie en (voor)oordelen.
In de gedragseconomie bekijken economen het brein cognitief: we kunnen onszelf sturen door onze waarden te gebruiken om onze instincten in toom te houden. Ons brein is plastisch en kan zich een beeld vormen dat moet worden nageleefd. Een daarvan is intrinsieke wederkerigheid, we willen goed doen als mensen goed zijn voor ons en dan ontstaat er vertrouwen.
Nieuw type leider nodig
Daarvoor is verbindend en vertrouwenwekkend leiderschap een voorwaarde, dat niet voortdurend oordeelt. Die herintroductie van christelijke waarden in de economie kan dan de balans herstellen van verstand en verlangen. Ook de grote zucht tot regelgeving en controledrang kan dan afnemen zodat creativiteit, innovatie en het vertrouwen om risico’s te lopen stimulans krijgen.
Leiderschap moet ervoor zorgen dat er eenheid in diversiteit ontstaat, in een gefragmenteerde samenleving waarin iedereen in zijn eigen bubbel leeft. Het nieuw type leider kan laten zien dat het accent moet worden verlegd van het ik naar het jij en het wij en tenslotte de schepping en de ecologie.
Mens niet gereduceerd tot instrument
Minister Schouten, van huis uit gereformeerd, sprak ook over het belang van vertrouwen, liefde en wederkerigheid voor de samenhang van een gemeenschap. Het idee dat je niet handelt voor jezelf maar in de relatie tot de gemeenschap, is de kern daarbij. Omdat iedereen gelijk is voor God, doet elk individu er toe in de samenleving. Ieder heeft een stem en ieder moet worden gehoord. Politiek is steeds meer een verlengstuk van de samenleving geworden. Maar de politiek moet er tegelijkertijd voor waken dat de mens niet wordt gereduceerd tot een instrument.
Schouten waarschuwde voor het afbrokkelen van het middenveld in de samenleving. Wat moet de politiek doen als met al onze idealen en inzet de samenleving niet tevreden is, en de samenhang verloren gaat?
Mensen moeten meer waardering krijgen voor wat ze doen. Maar uiteindelijk lost de overheid het ongenoegen niet op. We moeten elkaar weer gaan vertrouwen, weer verantwoordelijkheid durven nemen en ons durven overgeven aan de ander, in plaats van alle relaties dichtregelen.