Staycation

Is een 'staycation' een echte vakantie?

Fact Check 3 min. Femke Trommels

Vragen over maatschappelijke issues? Onze experts geven graag antwoord. Normaal gesproken trekken elke zomer miljoenen Nederlanders de wereld over voor een welverdiende vakantie. Door corona ziet de zomer er voor veel mensen dit jaar heel anders uit. Zij maken zich op voor een vakantie thuis of dichtbij huis. We ontvingen de volgende vraag: is een ‘staycation’ ook een echte vakantie? We vroegen hoogleraar filosofie Ruud Welten om inzichten.

Ruud Welten

Staycation biedt kansen voor leven in hier en nu

“Mensen zijn geen bomen die geworteld zijn. We zijn onrustig. Al sinds mensenheugenis trekken we erop uit.” Al jaren houdt Welten zich bezig met de zin – en onzin - van reizen en plaatst hij onze Westerse ‘Wanderlust’ in een historisch-filosofisch perspectief. “ De coronacrisis ontneemt mogelijkheden, maar heeft ook veel te bieden.” 

“Historisch gezien houdt reizen ons filosofen al eeuwenlang bezig”, vertelt Ruud Welten. “In de eerste eeuw was Seneca bijvoorbeeld tegen elk idee van reizen. Hij zag dat als vluchten voor jezelf. Vele jaren later, in de 18e eeuw, vond Rousseau juist het tegenovergestelde. Je moest zoveel mogelijk weg van de bibliotheek en erop uit. In het begin van de 19e eeuw gebruikte de Franse schrijver Stendhal voor het eerst het woord toerisme in de zin zoals we dat nu kennen. En inmiddels zijn reizen en toerisme wijdverbreid. Met alle gevolgen van dien.”

De zin van reizen

Ruud Welten: “Als de filosofie zich bezighoudt met de zin van het leven, dan houd ik me bezig met wat de rol van het reizen is in die zoektocht naar zingeving. Modern toerisme heeft daar een enorm grote rol in gekregen. Voor veel mensen is een vakantie niet compleet zonder dat je ver weg bent, nieuwe ervaringen opdoet, culturen en mensen leert kennen of je eigen grenzen verlegt. Nu de mogelijkheid van reizen ons door corona grotendeels is ontnomen, is dat potentieel een groot probleem voor mensen die het begrip ‘vakantie’ op die manier invullen. Het paradoxale is dat, wanneer we vakantie zien in de oorspronkelijk zin van het woord, dus als leisure, vrijheid, tijd en aandacht voor jezelf, de coronacrisis ons dat wél geeft.”

Elders is het nog hoe het écht moet

Zoektocht naar authenticiteit

“Het hele idee van moeten reizen als zingeving voor het leven heeft een Westerse oorsprong. De achterliggende gedachte is een zoektocht naar authenticiteit, die we ogenschijnlijk zijn kwijtgeraakt. Wij zijn verdorven en vervreemd, maar elders, in Portugal of Thailand, is het nog hoe het écht moet zijn. Er is ook een verband met kolonialisme. Iets halen op andere plekken wat je thuis niet vindt, maar wel met de verwachting dat de wereld hierin accommodeert en zich aanpast. Zo kon het toerisme uitgroeien tot een enorme commerciële branche. De economische belangen zijn groot. Maar het is desastreus voor het klimaat, de natuur en de leefwijzen van mensen. De gevolgen zijn nu ineens heel direct zichtbaar: met de toeristen is ook het coronavirus in rap tempo de wereld over gereisd.”

Neurotisch

Minder reizen is dus eigenlijk zo slecht nog niet. En het virus heeft ons tijdelijk thuisgehouden. Maar is dit houdbaar? En… hoe houd je het leuk voor jezelf? Welten: “Thuisblijven is natuurlijk niet voor iedereen gemakkelijk leuk te maken. Daarbij spelen de menselijke natuur en onze Westerse cultuur ons parten. Filosoof Pascal zei al in de 17e eeuw: niets valt de mens zo moeilijk als gewoon op een kamer te blijven. Ondanks corona zie je dus dat veel mensen alweer plannen en afspraken maken. Vanuit het idee ‘niet gereisd is niet geleefd’. Terwijl de situatie nog absoluut niet voorbij is, er veel onduidelijk en onzeker is en het virus zelfs nog sterk in opmars is in sommige landen.”

Collectieve dwangneurose

Er is toch ook wat voor te zeggen dat reizen je leven verrijkt en je jezelf beter kan leren kennen? “Veel argumenten om te reizen zijn onterecht”, vindt Welten. “Om je leven te verrijken hoef je echt niet naar een vakantieoord in Turkije of Spanje. Toerisme komt ook voort uit een soort maatschappelijke druk: de buurman gaat, dus ik moet ook. Het lijkt wel een collectieve dwangneurose, waarbij we elkaar opleggen dat je bepaalde dingen echt gedaan of gezien moet hebben. Zo ontstaat een schijnprobleem dat we onszelf aanpraten.”

Gebruik deze pas op de plaats

Hier en nu

Hoe verlos je dan jezelf van dit schijnprobleem? “Er zijn heel veel redenen om kritisch te zijn op ons reisgedrag. Milieu is er één. Corona een ander. Maar ook of je er nu echt meer ontspannen van wordt. En: voor wie doe je het eigenlijk? Gebruik de huidige pas op de plaats door corona om jezelf te bevragen over de noodzaak voor die vlieg- of autovakantie. Is dit echt nodig voor je eigen ontwikkeling? Of kun je ook op een andere manier diezelfde voldoening vinden? De kunst is om daarbij niet te ver vooruit te kijken. Waar we zijn ‘na corona’ weet niemand, dus probeer te leven in het hier en nu. Als je op een ontspannen manier kritisch naar je reisgedrag kunt kijken, kan dat heel bevrijdend zijn.”

Lees- en luistertip
  • Ruud Welten, Het ware leven is elders. Filosofie van het toerisme. Uitgeverij Klement, 2013
  • Podcast over ‘De Pest’ van Albert Camus; over de verschillende manieren waarop mensen omgaan met gezondheidscrises en lockdown   

Het 'New Common'

De coronacrisis zet grote maatschappelijke uitdagingen op scherp. Tilburg University deelt kennis en inzichten om onze samenleving opnieuw vorm te geven. Over dit ‘nieuw samen’ gaan we graag in gesprek.

Publicatiedatum: 17 juli 2020