Ben Vollaard: ‘Milieufraude laat altijd wel ergens sporen na’

Kennissnacks 4 min. Lieke Steijvers

Milieueconoom Ben Vollaard gaf op 28 februari een college bij de Tilburg University Kinderuniversiteit over ‘bedrijven die stiekem ons milieu vervuilen’. Een aansprekend thema voor kinderen, maar zeker ook voor ‘grote’ mensen. Ben Vollaard gaat als een ware detective te werk. Hij heeft al verschillende cases aan het licht gebracht en is nog lang niet klaar met zijn missie.

‘Eigenlijk had ik archeoloog willen worden’, zegt Ben Vollaard. ‘Lekker buiten, sporen zoeken en daar verhalen omheen schrijven. Nu ben ik ook aan het speuren, maar dan naar fraude van bedrijven die het milieu en de leefomgeving moedwillig vervuilen. Ik houd van forensic economics: verborgen, illegaal gedrag op een slimme manier boven water krijgen aan de hand van kwantitatieve gegevens. Het is mooi werk, want het is natuurlijk schandalig als bedrijven onze planeet kapot maken voor wat extra verdiensten op de korte termijn.’

Lozen na zonsondergang

Een van zijn eerste cases was een onderzoek naar scheepvaart op de Noordzee. Uit de gegevens van surveillancevluchten van de kustwacht bleek dat scheepsbemanningen na zonsondergang oliehoudende stoffen in zee dumpen. Zo zijn ze er zeker van dat ze niet veroordeeld zullen worden, zelfs als ze betrapt worden. Een ’s nachts ontdekte lozing is namelijk te weinig zeker om als fraude te tellen bij de rechter. Daarna volgden meer studies, onder andere naar visserijfraude.

Je gaat je toch afvragen: op wat voor manieren worden we nog meer opgelicht?

Sjoemeldiesels

‘Er zijn milieuregels genoeg, maar die worden zelden goed gecontroleerd’, zegt Ben Vollaard. ‘Ik denk dat iedereen die in een bedrijf werkt wel weet heeft van iets wat niet in de haak is. Het is overal. Het meeste daarvan zal altijd verborgen blijven. Soms komt fraude aan het licht, vaak pas na vele jaren. Denk bijvoorbeeld aan de sjoemeldiesels van onder andere Volkswagen. Tienduizenden Volkswagens reden daar al jaren mee rond voordat dit in 2015 bekend werd. Dat ging over emissies, maar hetzelfde zien we nu bij botsveiligheid. Klaarblijkelijk is met botsproeven ook te frauderen. Toyota doet het al meer dan 25 jaar, maar we weten het nu pas. Je gaat je toch afvragen: op wat voor manieren worden we nog meer opgelicht?’

Onderzoek van binnenuit

Het zijn werknemers die weten of fraude in het spel is, niet inspecteurs of onderzoekers, zegt Vollaard. ‘Een-tweetjes tussen klokkenluiders en journalisten zijn daarom een effectieve manier om fraude aan het licht te brengen. Maar bij gebrek aan klokkenluiders moeten buitenstaanders zoals ik aan de slag. Fraude laat bijna altijd sporen na, dus gelukkig staan we niet met lege handen. De kunst is deze sporen zo te gebruiken dat je echt kan zeggen: hier is gefraudeerd, dat kan niet anders. Wat ik in mijn onderzoek gebruik is dat bedrijven soms wel en soms niet frauderen. Dat geldt voor activiteiten die je makkelijk wel of niet kan doen, bijvoorbeeld illegaal lozen of een illegaal visnet gebruiken. Zo heb ik samen met mijn collega Stephen Kastoryano laten zien dat Noordzeekotters minder kleine vis vangen in weken dat het inspectieschip actief is. Ze gebruiken dan namelijk minder vaak illegale netten waar veel kleine vis in blijft hangen.’

Sporen

Milieufraude opsporen is niet makkelijk. ‘Het bekend worden van fraude is iets wat een bedrijf koste wat het kost zal willen voorkomen. Fraude is namelijk vaak een enorme gok. Het kan op korte termijn veel geld opleveren, maar uiteindelijk ook heel veel geld kosten. Zo is Volkswagen aan de nasleep van ‘dieselgate’ inmiddels tientallen miljarden euro kwijt.’