Welkom bij EISON!

Dit onderzoek komt op een gepaste tijd, omdat sociale interdependentie toeneemt en de sameleving en overheden zichzelf in toenemende mate geconfronteerd zien met een hele reeks aan complexe beleidsuitdagingen zoals ongelijkheid, het toegankelijk en betaalbaar houden van gezondheidszorgs, transnationale georganiseerde misdaag, migratie, klimaatverandering, de energietransatie en demografische veranderingen. Deze uitdagingen vragen om samenwerkingen tussen organisaties uit verschillende sectoren om oplossingen voor deze complexe situaties te ontwikkelen. De aard van de complexiteit maakt dat een organisatie deze problemen niet alleen aan kan pakken, maar dat capaciteiten en bronnen van verschillende organisaties gebundeld moeten worden. Een voorbeeld is het aanbod van geïntegreerde zorg door een netwerk van huisartsen, ziekenhuizen en verpleeghuizen voor ouderen met meervoudige gezondheidsproblemen, of de samenwerking tussen jeugdhulpverlening, scholen en therapeuten om inclusieve zorg en onderwijs aan te bieden aan kinderen met specifieke leer- en ondersteuningsbehoeften.

Zulke samenwerking tussen organisaties brengt echter ook risico's en uitdagingen met zich mee voor de dienstverlening. Hoe kunnen patiënten en leerlingen bijvoorbeeld weten waar ze naartoe kunnen als het netwerk niet aan hun behoeften voldoet en er niet in slaagt de zorg of het onderwijs te bieden dat ze nodig hebben. Wie is er verantwoordelijk als het misgaat? Wie kan er verantwoordelijk worden gehouden voor de correcte uitgaven van publiek geld? Deze vragen zijn des te meer urgent in een tijd waarin vertrouwen in publieke instituties en actoren onder druk staat. 

Dit project heeft als doel om deze vragen te beantwoorden en vraagt in het bijzonder:

Hoe kan toezich in en op organisatienetwerken bijdragen aan het verbeteren van het functioneren van de organisatienetwerken zodat zij complexe sociale problemen kunnen aanpakken in de domeinen zorg, sociale huisvesting, onderwijs, justitie en openbare veiligheid.

Controle, toezicht en verantwoording hebben tot dusver nog niet veel aandacht gehad in de wetenschappelijke literatuur over organisatientwerken. Men kan zich ook afvragen in hoeverre er eigenlijk ook behoefte is aan meer controle en toezicht op organisatienetwerken. Is toezicht op deelenemende organisaties nog niet voldoende? Waarom zouden we meer monitoring en controle op het netwerkniveau willen, als juist één van de krachten van het netwerk is dat het wendbaarder is dan meer hiërarchische bestuursvormen (zie ook het werk van Powell). Als we veronderstellen dat organisatienetwerken een entiteit zijn die uit meer dan de som der delen bestaat, dan geldt dit mogelijk ook voor toezicht en verantwoording. In andere woorden, toezicht en verantwoording op alle individuele organisaties in een netwerk is iets anders dan toezicht en verantwoording op het netwerk als geheel. Zo is het ook geen gegeven dat de doelstellingen van de organisaties één-op-één overeenkomen met de doelen van het netwerk.

Gegeven de complexiteit van zowel organisatientwerken als toezicht, is er nog veel onduidelijk over hoe de twee met elkaar interacteren, wat goede toezichtarrangementen zijn en welke effecten ze veroorzaken. Het EISON-project kent daarom een empirisch startpunt waarin de acht netwerken uit de vier sociale domeinen (zorg, sociale huisvesting, onderwijs, justitie en openbare veiligheid) onderzocht worden op basis van de onderzoeksvraag: Hoe werkt (in- en extern) toezicht in netwerken, hoe wordt het toegeëigend en toegepast, waarin verschilt het in sociale, institutionele en culturele contexten, en met welke effecten?

Vertrekkend vanuit de resultaten uit deze eerste fase ontdekken en ontwerpen we verschillende toezichtsarrangementen die getest zullen worden in de acht netwerken. Vanaf het begin worden in dit proces collega's uit de netwerken, de inspecties en de verenigingen van toezicthouders betrokken vanuit de gezamenlijke inzet om tot innovatieve antwoorden op deze vragen te komen. De overkoepelende definitie  die we hierbij als gids zullen gebruiken is ontleend aan het van Tran (2021): Toezicht en verantwoording omschrijven de diverse relaties tussen de partijen die betrokken zijn bij of worden beïnvloed door een programma/actie, waarbij elke partij de plicht heeft om zijn/haar of hun gedrag uit te leggen en te rechtvaardigen, en andere partijen vragen kunnen stellen en een oordeel kunnen vellen en daar al of niet consequenties uit trekken.

Het EISON-project hanteert dus een uitgesproken relationeel en empirisch perspectief op verantwoording en toezicht in en op organisatienetwerken. Hoewel een deel van de vragen die we ons stellen specifiek gaan over de Nederlandse instutionele context, zoals het grote aantal onafhankelijke en private organisaties die publiek geld ontvangen en gecontroleerd worden door externe toezichthouders, is de fundamentele vraag over hoe toezicht en verantwoording in en op netwerken georganiseerd kan worden belangrijk in een breed scala aan omgevingen in een wereld die steeds meer met elkaar verbonden raakt. 

Bezoek onze website om meer te leren

In dit blog-onderdeel van de website zullen we met regelmaat berichten plaatsen met eerste resultaten uit het project, publicaties en andere interessante ontwikkelingen delen over toezicht en verantwoording in en op organisatienetwerken.

Voor opmerkingen en vragen kan je contact met ons openemen via eison@tilburguniversity.edu.