Promotie P. van de Ven MSc

Het meemaken van een ingrijpende slachtofferervaring kan diep doorwerken in de leefwereld en sociale omgeving van een slachtoffer. De impact van zo’n ervaring en de beleving die verschillende slachtoffers hebben van een zelfde slachtofferervaring kan enorm verschillen. Tegelijkertijd is er een algemene behoefte aan betekenisgeving na een slachtofferervaring. Immers, zo’n ingrijpende gebeurtenis brengt een hoop vragen en complexe emoties met zich mee, die invloed hebben op de beleving van het zelf van een slachtoffer en zo de relatie met anderen kan veranderen.

Uit eerder onderzoek is bekend dat sociale steun belangrijk is in het om leren gaan met een slachtofferervaring en dat een ervaren gebrek aan steun dat juist bemoeilijkt. Ook weten we dat het (her)vertellen van ervaringen kan bijdragen aan het zin geven aan die ervaringen. Toch is niet duidelijk hoe sociale steun en het (her)vertellen van slachtofferervaringen er precies uit zien en hoe dat bijdraagt aan het omgaan met een slachtofferervaring. Daarnaast komen uit de praktijk signalen dat slachtoffers zich na verloop van tijd niet gehoord voelen door of geen aansluiting ervaren bij hun sociale relaties. Bij lotgenoten konden zij wel het nodige begrip en erkenning vinden.

In dit onderzoek stond daarom de volgende vraag centraal: welke rol spelen sociale steun en lotgenotencontact in het omgaan met een slachtofferervaring? Dat is onderzocht op drie manieren. Ten eerste door het verband tussen mentale gezondheidsklachten en een ervaren gebrek aan sociale steun na een slachtofferervaring te meten. Ten tweede door de literatuur over lotgenotencontact voor slachtoffers en nabestaanden in kaart te brengen. En ten derde door middel van een observatiestudie naar lotgenotengroepen voor slachtoffers en nabestaanden.

Er zijn drie belangrijke conclusies te trekken uit dit onderzoek. Ten eerste bleek dat slachtoffers die wellicht de meeste sociale steun nodig hebben vanwege hun mentale gezondheidsklachten een groter gebrek aan steun ervaren anderhalf jaar na de slachtofferervaring. Ten tweede blijkt literatuur over lotgenotencontact voor slachtoffers schaars, gedateerd en beschrijvend van aard. Gedegen en langdurig onderzoek ontbreekt. Ten derde biedt lotgenotencontact voor slachtoffers een platform van wederzijdse empathie, wat onderlinge steun, herkenning en normalisering biedt.

Dit onderzoek toont aan dat slachtoffers niet altijd en niet direct kunnen bevatten wat hen is overkomen, wat dat voor hen betekent en wat zij nodig hebben om voorbij de slachtofferervaring te groeien. Sociale steun kan hierin een belangrijke rol spelen. Het om leren gaan met de slachtofferervaring bestaat dan uit het zingeven aan de slachtofferervaring en het opbouwen van een identiteit waar die ervaring een onderdeel van wordt. Lotgenotencontact kan een middel zijn om gezamenlijk door interactie met gelijkgestemden te experimenteren met en vorm te geven aan die identiteit. Daarnaast toont het onderzoek de noodzaak aan van vervolgonderzoek naar de betekenis van verschillende vormen van sociale steun in de nasleep van verschillende slachtofferervaringen. Van de Ven beveelt iedereen die werkt met en voor slachtoffers aan het belang van sociale reacties en het sociale netwerk in de nasleep van een slachtofferervaring in overweging te nemen in hun werk.