Afscheidsrede Marc Loth: Over onze juridische plicht jegens vorige en volgende generaties

“Zij die geboren worden groeten U.” Met deze woorden vroeg J.H. Nieuwenhuis dertig jaar geleden al aandacht voor toekomstige generaties in het burgerlijk recht. Sindsdien kloppen die generaties steeds luider op de deur van de burgerlijke rechter. Mede in hun naam werd de staat door de rechter bevolen het klimaatbeleid aan te scherpen. In het koor van rechtzoekenden heeft zich bovendien de stem van vorige generaties gevoegd, op zoek naar herstel van historisch onrecht. Zo werd de staat aansprakelijk gesteld namens àlle Nederlanders die in voormalig Nederlands-Indië onder de Japanse bezetting hadden geleden (dus ook die welke al overleden waren). Kennelijk doen nu ook onze voorouders van zich horen.

Kennistekort

‘Wat heeft de burgerlijke rechter hun te bieden?’ vraagt Marc Loth in zijn afscheidsrede. Zijn wij onze nakomelingen en voorouders iets verschuldigd? Hebben wij zorgplichten jegens toekomstige en vorige generaties? En zo ja, wat houden die in? Hoewel de rechter zich steeds vaker voor deze vragen gesteld ziet, is er op theoretisch niveau een kennistekort. Loth geeft een aanzet om deze lacune te dichten door te onderzoeken onder welke voorwaarden wij kunnen spreken van zorgplichten ten opzichte van toekomstige generaties en vorige generaties. Om ten slotte het stokje zelf door te geven aan volgende generaties.

Intergenerationele belangen

Loth beantwoordt de vraag of wij zorgplichten hebben jegens toekomstige en vorige generaties met ‘ja’: wij hebben de algemene juridische plicht om met de legitieme belangen van toekomstige en vorige generaties rekening te houden en die algemene zorgplicht kan zich onder omstandigheden verdichten tot concrete afdwingbare zorgplichten. Deze zorgplichten vinden hun grondslag in een netwerk van intergenerationele belangen en verwachtingen dat zich uitstrekt over meerdere generaties en hechter wordt in de mate waarin het maatschappelijk verkeer tussen generaties intensiever wordt.

Voorlopig bestaat voor zorgplichten jegens toekomstige generaties voldoende ruimte, maar voor zorgplichten jegens vorige generaties ziet Loth minder aanknopingspunten, althans via de burgerlijke rechter. Verplichtingen jegens toekomstige generaties houden echter ook verband met die jegens vorige generaties. ‘Climate justice’ is niet goed denkbaar zonder herstel van de gevolgen van kolonialisme en slavernij.

Herstel door te zorgen voor de toekomst

Daarom pleit Loth (in navolging van onder meer Van Reybrouck) voor herstel van de gebroken wereld van toen door te ijveren voor een rechtvaardiger wereld voor de toekomst. Concreet betekent dit: géén grootschalige herstelbetalingen ten laste van onze nakomelingen maar wel een dienovereenkomstige extra bijdrage aan de lasten van de reductie van de uitstoot van broeikasgassen ten bate van iedereen.

Biografie

Marc Loth (1956) neemt met het uitspreken van deze rede afscheid als hoogleraar privaatrecht aan Tilburg University. Sinds zijn benoeming op deze leerstoel in 2014 heeft hij zich in onderwijs en onderzoek vooral beziggehouden met (de grondslagen van) het privaatrecht en het aansprakelijkheidsrecht, naast tal van maatschappelijke activiteiten (waaronder de raad van advies van de Rechtbank Rotterdam, de Fortisgeschillencommissie, en de commissie Verheij voor immateriële schadevergoeding Groningen).

Daarvoor was hij van 2009 tot 2014 raadsheer in de Hoge Raad der Nederlanden. Vanaf 1997 tot 2009 was hij verbonden aan Erasmus School of Law, eerst als hoogleraar Inleiding tot de rechtswetenschap en Rechtstheorie, later ook als decaan. Hij was daarnaast raadsheer-plaatsvervanger in het Gerechtshof Amsterdam. Hij was onder meer lid van de Commissie Advocatuur (2006) en de raad van advies van het Center for International Legal Cooperation (CILC). Hij was betrokken in projecten voor de versterking van de rechtsstaat in Tsjechië, China, Indonesië, Rwanda, en Vietnam.

Van 1993 tot 1997 was hij lid van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie in de toenmalige Nederlandse Antillen en doceerde daarnaast aan de University of Curacao. Van 1991 tot 1993 was hij rechter in de rechtbank ’s-Gravenhage. Daarvoor was hij als universitair (hoofd)docent verbonden aan de vakgroep Encyclopedie van het recht van de Universiteit Leiden (1983 – 1991) waar hij in 1988 promoveerde op het proefschrift Handeling en aansprakelijkheid in het recht.

Hij begon zijn loopbaan als wetenschappelijk medewerker aan de toenmalige Katholieke Hogeschool Tilburg in 1981. Van 1975 tot 1980 studeerde hij Nederlands recht aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen.

Afscheidsrede

Prof. mr. Marc Loth spreekt zijn afscheidsrede uit op vrijdag 16 juni 2023 om 16.15 uur in de aula van Tilburg University. Titel rede: Stemmen door de tijd; over intergenerationele zorgplichten in het aansprakelijkheidsrecht. De rede is zowel fysiek als per livestream te volgen.