Multi-optie referendum is het overwegen waard

Ten opzichte van de binaire variant heeft de multi-optie variant van het referendum diverse voordelen, aldus de promovenda. Als er constructieve alternatieven worden aangeboden, zal een kiezer zich sneller aangetrokken voelen tot een van die alternatieven en minder snel een tegenstem uitbrengen dan in een stemming over één enkel beleidsvoorstel dat niet helemaal naar zijn of haar zin is. De concretere beleidsopties dwingen campagnevoerders bovendien om op de inhoud in te gaan, in plaats van ergens 'nee' tegen te roepen.  Ook is de uitslag beter te interpreteren omdat deze een helder beeld oplevert van steun voor diverse alternatieven.

Gemeentelijk niveau

In Nederland kan een multi-optie referendum worden ingezet op alle bestuursniveaus. Diverse Nederlandse gemeenten hebben er al ervaring mee, maar er blijven nog kansen onbenut om het instrument voor meer situaties in te zetten. Een vertegenwoordigend orgaan kan zelf een referendum initiëren met drie of meer keuzemogelijkheden, maar ook kan in een gemeentelijke of provinciale referendumverordening vast worden gelegd op welke wijze burgers het initiatief tot een multi-optie stemming kunnen nemen. Een voor de hand liggende mogelijkheid is om een variant mogelijk te maken op het bekende correctieve referendum, dat in veel gemeenten door burgers kan worden aangevraagd met een minimumaantal handtekeningen. In de multi-optie variant dwingen burgers niet alleen een stemming af over het beleidsvoorstel, maar formuleren zij ook een burgerlijk tegenvoorstel.

Nationaal niveau

Ook bij een eventuele toekomstige herinvoering van een correctief referendum op nationaal niveau kan de mogelijkheid van een burgerlijk tegenvoorstel een mooie aanvulling zijn, aldus Wagenaar. Uit haar onderzoek blijkt dat veel kiezers in het Wiv-referendum tegen de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten uit 2017 stemden omdat zij het nieuwe wetsvoorstel niet acceptabel vonden, terwijl zij wel degelijk een voorkeur hadden voor nieuw beleid. Voor twee alternatieve varianten van de nieuwe wetgeving die in haar survey werden aangeboden bestond duidelijke meerderheidssteun.

Al met al is het in veel gevallen aan te bevelen om een multi-optie format serieus te overwegen, denkt Wagenaar. Ten opzichte van andere inspraakmogelijkheden biedt het de bekende voordelen van een referendum: het is toegankelijk voor veel burgers en biedt een duidelijke numerieke uitslag. Tegelijkertijd is het een minder bot instrument dan een binair referendum, doordat kiezers zich over meerdere alternatieven kunnen uitspreken en in sommige gevallen zelfs een eigen alternatief kunnen voorstellen. Het aanbieden van meer dan twee opties is niet in álle situaties beter, maar wordt nog te vaak niet serieus overwogen.