Nieuw analytisch kader identificeert inconsistenties in technologiewetgeving
Nieuwe technologieën ontwikkelen zich vaak sneller dan dat de wetgeving deze in goede banen kan leiden. Dat kan resulteren in een mismatch waarbij de omgang met en consequenties van een nieuwe technologie niet goed worden afgedekt door de bestaande wetgeving, zoals de wet op gegevensbescherming. Promovenda Mara Păun van Tilburg Law School ontwikkelde een analytisch kader waarmee zulke gaten in de wet kunnen worden geïdentificeerd en aangepakt. Ze promoveerde cum laude op het onderzoek.
Een mismatch tussen aannames die in de wet verankerd zijn en een nieuwe sociotechnische context wordt in de wetenschappelijke literatuur regulatory disconnection genoemd. Als een mismatch niet goed wordt aangepakt, kan het de problematiek van achterlopende wetgeving zelfs verergeren.
Een systematische aanpak voor het identificeren en aanpakken van mismatches ontbrak tot nu toe. Mara Păun onderzocht hoe de theorie van ‘autopoëse’ een beter begrip van de interactie tussen recht en technologie kan bevorderen. Op grond van diezelfde theorie ontwikkelde ze een analytisch kader om mismatches te identificeren en aan te pakken.
Gefilterde werkelijkheid
De theorie van autopoëse is gebaseerd op de aanname dat de wereld is samengesteld uit verschillende zelfproducerende systemen. Deze systemen kunnen de wereld alleen waarnemen door hun interne mechanismen, die zo de werkelijkheid filteren. Volgens Păun biedt deze theorie een nieuw perspectief op de interactie tussen recht en technologie en een aanvullend verklarend mechanisme binnen het wetenschappelijke debat over regulatory disconnection.
Het door Păun ontwikkelde analytisch kader, gebaseerd op de theorie van autopoëse, bestaat uit drie stappen die worden doorlopen aan de hand van vragen. De eerste stap levert de identificatie van de mismatch op. De tweede stap analyseert deze mismatch vanuit drie modellen van de werkelijkheid: een empirische, een verwachte (‘prospective’) en een doeltreffende (‘operative’). Daaruit blijkt welke verschillende gevolgen de mismatch heeft. De derde stap brengt de eerste twee stappen samen en vormt de basis voor het aanpassen van de wetgeving.
Voorbeeld: AVG
Om de bruikbaarheid van het kader te illustreren, paste Păun het toe op het concept 'verwerkingsverantwoordelijke' uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van de EU. Het probleem met dit concept is dat de wet veronderstelt dat de rol en capaciteiten van de verwerkingsverantwoordelijke vast liggen. Deze veronderstelling raakt achterhaald zodra nieuwe technologieën complexer zijn, met meer betrokken actoren, die ook weer onderling met elkaar verbonden zijn.
Het doorlopen van de vragen toont de kenmerken van de mismatch bij het concept verwerkingsverantwoordelijke en welke gevolgen dit heeft voor de effectiviteit van de wetgeving. Dat blijken grote gevolgen in dit geval, omdat het concept verwerkingsverantwoordelijke ten grondslag ligt aan bijna alle verplichtingen van de AVG. De mismatch blijkt nog problematischer met de interpretatie van het concept in recente uitspraken van het Hof van Justitie van de EU. Dit probleem kan niet aangepakt worden door interpretatie van bestaande bepalingen, wat betekent dat de (Europese) wetgever in actie moet komen om deze mismatch aan te pakken.
Het nieuwe analytisch kader is bruikbaar voor een diversiteit aan professionals die te maken hebben met mismatches tussen het recht en nieuwe technologieën, zoals de wetgever, rechters en advocaten-generaal, academici, advocaten en NGO’s.
Publicatie
Het proefschrift van Mara Păun (2023) is online beschikbaar:
Noot voor de pers
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met dr. Mara Paun via ma.paun@avans.nl of met de persvoorlichters van Tilburg University via tel. 013 – 466 4000 / email persvoorlichters@tilburguniversity.edu.