Nieuwe neurotechnologieën vragen om juridische bescherming van ons mentale leven
Technologieën die de hersenen kunnen 'lezen' en veranderen zijn in opkomst. Deze neurotechnologieën zouden bedrijven en overheden in staat kunnen stellen informatie uit het brein te halen en ook in te grijpen in gedachten en emoties van burgers. In verschillende landen, zoals Chili en Spanje, wordt daarom gewerkt aan de introductie van ‘neurorechten’, zoals een recht op mentale privacy. Deze moeten het brein van burgers beschermen tegen ongewenste invloeden van buitenaf. Ook de politiek en de rechtswetenschap in Nederland zullen moeten gaan nadenken over zulke neurorechten. Dat stellen onderzoekers van Tilburg University en Utrecht University.
Huidige ontwikkelingen in neurotechnologie gaan snel. Steeds meer technologieën maken het mogelijk om informatie te verkrijgen over iemands mentale leven en om iemands gedrag te beïnvloeden op een wijze die voorheen onmogelijk werd geacht. Naast inzet ervan in de geneeskunde, bieden deze technologieën mogelijkheden op andere terreinen, zoals meditatie, gaming, onderwijs, defensie, en het strafrecht.
Behalve de reguliere neurowetenschap investeren ook bedrijven zoals Elon Musks Neuralink en Facebook in onderzoek naar de mogelijkheden van neurotechnologie. Zo wordt onderzoek gedaan om smartphones te bedienen met je gedachten. Sommige technieken, zoals draagbare EEG-headsets die hersenactiviteit in kaart brengen, zijn al verkrijgbaar op de consumentenmarkt. Via dergelijke neurotechnologieën zouden bedrijven en overheden nu en in de toekomst toegang kunnen krijgen tot een zeer intiem onderdeel van ons leven: onze gedachten, emoties en ander mentale eigenschappen.
Internationaal debat en regelgeving
Internationaal wordt al volop gediscussieerd over de vraag of traditionele rechten en vrijheden voldoende bescherming bieden tegen opkomende technologieën die kunnen ingrijpen in ons ‘mentale leven’. Het gaat hier om mogelijkheden waarmee bij de totstandkoming van bestaande grondrechten nog geen rekening werd gehouden. Sommige onderzoekers pleiten voor de introductie van nieuwe rechten, zoals een recht op mentale privacy, mentale integriteit, en een recht op cognitieve vrijheid. Ook de Raad van Europa is actief op dit thema. Chili en Spanje zijn de eerste landen die daadwerkelijk overgaan tot erkenning van specifieke neurorechten in hun nationale Grondwet.
Nederland blijft achter
Nederland blijft vooralsnog achter. Het is tijd dat 'neurorechten' ook bij de Nederlandse politiek en rechtswetenschap op de agenda komen, stellen de onderzoekers in het Nederlands Juristenblad (NJB) van 4 juni 2021. De Nederlandse Grondwet garandeert bijvoorbeeld wel een recht op lichamelijke integriteit, maar geen recht op mentale integriteit. Het is daarom de vraag of onze Grondwet voldoende bescherming biedt tegen reeds bestaande technieken die mentale eigenschappen van personen beogen te veranderen.
En dit is slechts één van de vragen die nieuwe neurotechnologieën oproepen ten aanzien van ons nationale rechtsstelsel. De onderzoekers formuleren er nog meer en reiken in het NJB drie oplossingsrichtingen aan om de discussie in Nederland te stimuleren.
Noot voor de pers
Het artikel Neurorechten: wat doet Nederland ermee? is door S. Ligthart, T. Kooijmans en G. Meynen gepubliceerd in het Nederlands Juristenblad (4 juni 2021). Recentelijk verscheen van deze onderzoekers, samen met Thomas Douglas (University of Oxford) en Dave van Toor (Utrecht University), ook een boek over neurorecht: Neurolaw: Advances in Neuroscience, Justice & Security, Palgrave macmillan 2021.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Sjors Ligthart via S.L.T.J.Ligthart@tilburguniversity.edu / tel. 013-466 2694.