'Nieuwe realiteit vereist herziening internationale regels voor handelssancties'

Sinds de ondertekening van de eerste multilaterale handelsovereenkomst in 1947 zijn landen erin geslaagd het handelsverband te beschermen tegen besluiten om nationale veiligheid als geldige reden op te voeren voor een unilateraal handelsverbod, sanctie of exportbeperking. Er waren maar weinig gevallen waarin landen een beroep deden op de nationale veiligheid en als dat al gebeurde, werden de geschillen uiteindelijk ingetrokken of langs diplomatieke weg opgelost. Daarom is nooit duidelijk geworden of nationale veiligheid een legitiem argument is voor handelsbeperkende maatregelen.

Toenemende zorgen over veiligheid

In de afgelopen tien jaar is de retoriek over nationale veiligheid echter steeds luider geworden, deels als gevolg van groeiende zorgen over cybersecurity, geo-economische rivaliteit, technologisch nationalisme, klimaatverandering, crises in toeleveringsketens en migratiestromen. Deze ontwikkelingen hebben veel staten ertoe gebracht om strategisch-economisch beleid te ontwikkelen ter bescherming van nationale belangen. Het meest recente voorbeeld zijn de exportbeperkingen van de Verenigde Staten, Nederland en Japan met betrekking tot machines voor geavanceerde chips en in de supercomputersectoren.

Sinds 2017 is de Wereldhandelsorganisatie (WTO) verschillende keren gevraagd om zich uit te spreken over de vraag of handelsmaatregelen om essentiële veiligheidsbelangen van verschillende staten te beschermen wettig zijn. Door te verklaren dat uitzonderingen op grond van veiligheid mogelijk moeten zijn, is kunnen in principe allerlei denkbare restricties worden gerechtvaardigd. Hiermee hebben staten de onveiligheid in de wereldeconomie juist vergroot.

Onderzoeksvraag

Olga Hrynkiv onderzocht hoe de balans kan worden hersteld tussen de autonomie van staten om hun nationale veiligheid te beschermen enerzijds en het verbindende internationale recht anderzijds, rekening houdend met de nieuwe economische en politieke realiteit. Ze bestudeerde de toepassing van uitzonderingen op grond van veiligheid onder het internationale handels- en investeringsrecht en deed casestudies over de Verenigde Staten, de Europese Unie en de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China, en Zuid-Afrika). Deze actoren zijn van belang vanwege hun economische en politieke macht, hun betekenis in mondiale toeleveringsketens en hun rol in de transformatie van de wereldorde.

Resultaten

Hrynkiv constateerde dat de bestaande uitzonderingen op grond van veiligheid in het internationale handels- en investeringsrecht óf te breed zijn gedefinieerd, of te nauw. De te brede uitzonderingen zijn moeilijk te controleren op goede trouw en moeilijk te verifiëren door internationale rechtbanken. De te nauwe uitzonderingen zijn niet effectief bij verraderlijke, acute maar wel ernstige veiligheidsrisico’s. In beide gevallen kan het evenwicht tussen de soevereiniteit van staten en het internationale economische recht ondermijnd worden. Aan de ene kant bestaat het risico dat de mogelijkheden voor effectieve veiligheidsmaatregelen ten onrechte beperkt worden. Aan de andere kant bestaat het gevaar dat de deur naar protectionisme of opportunisme wordt opengezet. 

Aanbevelingen

Om het evenwicht te herstellen, stelt Hrynkiv voor dat staten opnieuw onderhandelen over de bestaande veiligheidsuitzonderingen en om er in toekomstige verdragen anders mee om te gaan. De regels voor de toepassing van uitzonderingen op grond van veiligheid moeten worden uitgebreid, de samenwerking tussen de WTO en de Verenigde Naties moet worden verbeterd en staten moeten worden gestimuleerd om efficiënter gebruik te maken van handels- en investeringsbeperkingen. Dit kan leiden tot meer beleidsruimte voor weloverwogen reacties op nieuwe bedreigingen, terwijl staten in extreme situaties een beroep kunnen doen op nationale veiligheid.

Promotie

Olga Hrynkiv, LLM, promoveert op vrijdag 25 augustus 2023 om 13:30 uur in de aula van Tilburg University. Titel proefschrift: National Security Exceptions: A Shield or a Weapon? Balancing States’ Autonomy to Adopt Security Measures and International Economic Law. Promotores: prof. dr. P. Delimatsis en prof. dr. J. Trachtman. De verdediging is ook te volgen via een livestream.