Marino’s passie voor data bracht hem ook een droomdate

Voorlopig staat het adviseren op nul. Want het Red Team is het oneens met de hop-on-hop-off-strategie van het kabinet, een andere keuze dan waar Marino van Zelst en het Red Team voor staan. “Wij doen niet mee aan het ‘spel’ van mitigatie, we willen een fundamenteel ander speelveld: ZeroCovid. Als dat gesprek wordt gevoerd, dragen we daar als team in de toekomst graag aan bij.”

Ondertussen blijft Marino (30) wel allerlei data, statistieken en signaalwaardes volgen en presenteren op zijn kanaal: besmettingen, sterftecijfers, ziekenhuis- en IC-opnames, inentingen etc. De zogenaamde signaalwaardes van de routekaart.

Je twittert er flink op los. Meer dan 43.000 tweets inmiddels. Hoe gaat het met je?

“Prima hoor. Ik hou mezelf van de straat. Dat schijnt de bedoeling te zijn. Maar ik wil natuurlijk, net als iedereen, dat het allemaal snel voorbij is.”

Kwam de pizzakoerier vaker langs?

“Nou nee, ik eet nu niet bovengemiddeld van de thuisbezorger. Ik kook zelf graag, en koken is voor mij ook een moment van rust, met een podcast op, of even bellen.”

Hoeveel uur zit je achter de schermen?

“Nou, dat kan wel oplopen tot 60 uur per week. Een groot deel is gewoon werk, onderwijs vooral, en onderzoek bij het departement Organisatiewetenschappen. Anderhalve dag per week werk ik aan mijn proefschrift. De resterende uren, ’s avonds en in het weekend, gaan voor een groot deel op aan rekenen, bijlezen, overleggen, in het kader van corona.”

Hoe ben je daar zo ingerold, in het Red Team?

“Het RIVM stopte eind juni met het dagelijks publiceren van updates maar de open data bleven wel beschikbaar. Ik wilde die updates zelf gewoon weten, en aangezien ik redelijk kan programmeren ging ik zelf aan de slag. Bovendien was ik toch al bezig met oversterfte-analyses. Nadat ik, samen met Edwin Veldhuizen, eigen updates op twitter postte, ging de zaak rollen. Helemaal toen ik achter een fout kwam in de ‘officiële’ updates, die in het Nieuws worden gemeld. Daar haalde ik NRC mee. Vervolgens werd ik gevraagd om bij het Red Team te komen. Ze hadden nog iemand nodig die goed zat op strategie, en handig was met cijfers en data. Ze noemen me daar nu informeel Chef Cijfers, haha.”

Is er veel veranderd voor jou door dit werk?

“Als je mij in 2019 had gezegd dat ik in 2020 iedere week in de media zou verschijnen dan had ik je uitgelachen. Verder heb ik veel nieuwe mensen leren kennen uit andere vakgebieden, inclusief mijn huidige vriendin. Zij is ook lid van het Red Team. Zonder pandemie had ik haar niet ontmoet.”

Het contact begon online want het Red Team komt louter online bij elkaar, via Zoom, alle leden nemen corona zeer serieus. Inmiddels is de relatie ook ‘offline’. Over zijn relatie doet Marino niet moeilijk. Nurse practitioner Ipie33 staat sindsdien prominent op zijn twitteraccount. De Cheffin Zorg van het Red Team.

Chef Cijfers en Cheffin Zorg vonden elkaar

Meer waardering gekregen?

“Van collegae was er altijd wel waardering voor mijn wetenschappelijke werk. Maar de outreach naar buiten is zeker toegenomen. Logisch. Ik vind het mooi dat mensen je waarderen voor de uitleg van ingewikkelde zaken, en dan reageren met ‘Aha, nu begrijp ik het.”

Wat heeft het kabinet met jullie adviezen gedaan?

“Niet veel. Ze zullen de rapporten wel gelezen hebben, maar niet goed anders was er wel meer geluisterd. Ons advies over het gebruik van de mond-neusmaskers had wel effect.”

R = Nul

“In landen als Nieuw-Zeeland, Taiwan of Vietnam wordt een succesvol ZeroCovid-beleid gevoerd met een R=0 beleid. Daar accepteren ze geen enkele besmetting. Geen R boven nul. Dus geen risico op exponentiële groei. En 0 kan nu eenmaal niet exponentieel groeien. Hier koos het kabinet voor een flatten-the-curve-strategie. Dan blijf je aanmodderen.”

De drie pijlers van het Nederlandse beleid: allemaal mislukt

“Kijk je naar de drie pijlers in het Nederlandse beleid dan moet je concluderen dat het kabinet heeft gefaald, al een half jaar. Pijler één, bescherming van de kwetsbaren: mislukt. Pijler twee, niet overbelasten van de zorg: mislukt. En drie, zicht houden op het virus: niet gelukt. Als de strategie blijft: we accepteren besmettingen een beetje, en we grijpen in als de ziekenhuizen vollopen, dan hebben we in de zomer nog steeds problemen.”

Waar zit het knelpunt?

“Het knelpunt is personeel. Een blik zuurstof, machines en bedden, die krijg je wel opengetrokken. Een blik verpleegkundigen niet. Als je wilt sturen op capaciteit, in de trant van ‘we kunnen 400 covid-patiënten aan’ – dan zeg je tegelijk ‘ik vind het OK dat er 400 mensen naar zuurstof lopen te happen in het ziekenhuis. En dat is ook niet OK. En dan heb je nog het long-covid probleem. Wordt ernstig onderschat. We zien een grote groep patiënten die nog heel lang last hebben van allerlei klachten. Er zijn er die na een jaar nog maar voor de helft functioneren.”

En de ethische discussie: wie wel en wie niet?

“Wij hebben gezegd, die discussie kun je voorkomen door het niet zo ver te laten komen. Dan kom ik bij het sturen op prestatie-indicatoren. Hoe vroeger je (hard) ingrijpt, hoe eerder je dat soort problemen voorkomt.”

Een blik zuurstof, machines en bedden, die krijg je wel opengetrokken. Een blik verpleegkundigen niet

Routekaart

Marino had eerder al bij het ministerie van VWS zijn kennis mogen etaleren aan de dashboard experttafel. Met input op de vraag: hoe stuur je nu eigenlijk op signaalwaardes, want dat is waar het bij een dashboard om gaat.

Marino: “Via een dashboard laat je zien hoe het ervoor staat en waar je naar toe beweegt. Het dashboard combineert de functie van routekaart en de meters in extreem simpele overzichten. Als de meters hier staan, zitten we daar op de routekaart, en moet je dus dit doen. Dat is in deze coronacrisis niet goed gedaan. Je moet perspectief bieden op langere termijn. Het eindpunt op het dashboard is niet duidelijk, en de communicatie daarover evenmin. Dat heb ik Hugo in een pitch proberen uit te leggen aan de hand van mijn eigen vakantie-ervaring als kleine jongen.”

OK, je gaat op vakantie…

“Ik vertelde de minister dat we vroeger elk jaar met de auto op vakantie gingen naar Spanje of Italië. Dan vroeg ik geregeld aan mijn moeder: ‘Zijn we er bijna?’ Wat altijd werkte was dat ik mee mocht kijken op de routekaart. ‘Kijk, zei ma, we zijn nu hier. En dan rijden we zo en zo en daar stoppen we dan even en eten een broodje kroket. Dan duurt het nog 2 tot 3 uur voordat we precies hier zijn en dan mag je naar het zwembad.’ Dan was ik weer een uur gerustgesteld. Tot ik opnieuw wilde weten of we er al bijna waren. Dan werd de kaart weer tevoorschijn gehaald en liet ma zien waar we precies waren.”

Signaalwaardes

“Het huidige coronadashboard geeft wel uitgebreid aan hoe hard we rijden en in welke versnelling, maar niet of we gas kunnen geven of moeten remmen, en vooral niet: wanneer zijn we er? Dat is niet zichtbaar. Een willekeurige burger heeft geen flauw idee hoe het er voor staat en ziet niet waar we met zijn allen naar toe werken, wat het eindpunt is. Ik chargeer, maar wat de mensen zien op het dashboard zijn een heleboel snelheidsmeters en hectometerpaaltjes – signaalwaardes – die ze niet kunnen plaatsen in de context van de route die we met zijn allen aan het rijden zijn.”

“De regering hanteert doelen die je níet wil halen, zoals een bepaald niveau aan ziekenhuis- en ic-opnames. En als je daar komt, wat dan? De ziekenhuizen raken overvol en moet je reguliere zorg afschalen. In dat scenario zitten we al een half jaar. De reguliere zorg draait al die tijd onder de 100 procent. Ondertussen is de routekaart vaker aangepast dan dat-ie gebruikt is. Dan denken mensen dat de routekaart onderhandelbaar is. Er wordt te veel ruimte geboden voor discussie. Zo weten we niet waar we aan toe zijn. ‘Ja, dat is politiek’, antwoordde Hugo de Jonge.”

Wat adviseerde je Hugo?

“Ik stelde de minister dit voor: (1) Geef een overzicht op de main page met zeer duidelijke indicatoren die laten zien waar we naartoe bewegen aan de hand van signaalwaardes. Simpel gezegd: laat in cijfers en grafieken zien wanneer ik mijn broodje kroket krijg. (2) Toon het dashboard bij persconferenties en maak duidelijk: hier staan we nu, daar moeten we heen en dit is daarvoor nodig. Dat is perspectief bieden. (3) Maak het dashboard leuk. Laat mensen zelf hun perspectief maken via gamification elementen. Denk aan een ‘wanneer-ben-ik-aan-de beurt-calculator voor de vaccinaties. (4) Geef ook extra cijfers: vaccinatiegraad (main page), info over long covid, mogelijke neveneffecten van maatregelen.”

“Als Red Team hebben we gezegd, al die discussies kun je voorkomen door het niet zo ver te laten komen. Hoe vroeger je (hard) ingrijpt, hoe eerder je problemen voorkomt. Reageer je te laat dan vlieg je de bocht uit door de exponentiële groei van zo’n virus. Plus, ingrijpen wordt steeds duurder. Je kunt, zoals in september, even wachten, omdat de besmettingen nog niet zo gigantisch zijn, we nemen een maatregeltje hier of daar, cafés wat eerder dicht. Uiteindelijk blijft zo’n virus zich verspreiden. Wacht je te lang dan krijg je groffe maatregelen, lockdowns en dergelijke.”

Het gaat wel allemaal om gedrag van mensen.

“Ja. Gedrag van mensen én beleid. Die twee gaan altijd samen. Plus communicatie. Dat laatste is niet mijn vakgebied, maar ik heb er inmiddels wel een boel over bijgeleerd.”

 En vaccineren als oplossing?

“De cijfers tonen dat ze hun werk beginnen te doen bij groepen die al gevaccineerd zijn. De verpleeghuisbewoners, de groep tachtig plus. Besmettingen lopen terug. Sterftecijfers beginnen daar te dalen. Dat is het positieve effect van de vaccinaties. Zodra de groep van 40-50 gevaccineerd is, ga je meer besmettingen krijgen in de groep daaronder. En als de groep van 30-40 is gevaccineerd, komt het ziekenhuis vol te liggen met twintigers. Dat zien we in Israël, en ook Engeland, waar de groep die nu in het ziekenhuis belandt steeds jonger wordt. Hier moet in juli iedereen zijn eerste prik gehad hebben. Dat geeft hoop voor de zomer. Maar de druk op de ziekenhuizen blijft de komende twee maanden nog wel even hoog."

Kunnen patiënten in het ziekenhuis niet gevaccineerd worden?

“Als je besmet bent helpt dat niet. Een vaccin moet voorkomen dat je ziek wordt, maar je bent al ziek. Het duurt ook even voor het vaccin effect heeft. De ligduur of behandelduur is korter dan de tijd dat het vaccin effect heeft.”

Wat betekenen de problemen met AstraZenica voor Nederland?

“Dat we zo’n 300.000 mensen later moeten prikken. Dat vertaalt zich in een x aantal besmettingen, ziekenhuisopnames en wellicht ook doden die we hadden kunnen voorkomen.”

Er wordt wel gezegd dat de oversterfte meevalt. Wat zeg jij dan?

“Nee! Die valt helemaal niet mee. De sterfte is tien procent hoger dan verwacht. Het CBS voorspelde voor 2020 154.000 overlijdens, als corona er niet geweest zou zijn. Het aantal overledenen staat nu op 169.000. En dat ondanks alle maatregelen. Nee, die is gigantisch.”

En zonder maatregelen?

“Een vorige maand gepubliceerde studie stelde dat de lockdown tijdens de eerste golf 124.000 Nederlandse doden heeft voorkomen. Het RIVM en het CBS kwamen zelfs uit op 134.000.”[1]

Verander de strategie naar ZeroCovid, dan heb je over drie maanden die poespas van de testbewijzen helemaal niet nodig

Brazilië gaat heel slecht. Vertrouw je de coronacijfers daar, of in een land als Rusland?

“Ik vermoed dat de positieve tests daar een onderschatting zijn van het werkelijk aantal besmettingen. Hetzelfde geldt voor sterfte. Ik denk dat je die cijfers met 1,5 moet vermenigvuldigen. Rusland heeft wel een paar maanden geleden het sterftecijfer met een factor 3 verhoogd.”[2]

Hoe beoordeel je de situatie in de VS?

“Daar lijkt het de goede kant op te gaan. Probleem met de VS is dat je praat over 50 landen met ieder een eigen beleid. Die stay-at-home-orders zijn het werk van de gouverneur. Er zijn ook veel verschillen tussen staten. Maar de vaccinaties gaan er nu erg hard. Dat is positief.”

Wat vind je van het twitter-ingrijpen tegen de ‘big lies’. Goede of slechte zaak?

“Vind ik een lastig issue. Heel complex. Ik pas even.”

Negatieve test- of vaccinbewijzen voor horeca en events. Hoe denk je daarover?

“Ben ik geen voorstander van, ook vanwege de privacy. T’is een soort truc om besmette mensen eruit te filteren terwijl we nog niet eens weten in welke mate vaccins besmettelijkheid voorkomen. Ik zeg: je hebt zo’n bewijs niet nodig wanneer je het virus indamt. Zoals gezegd: verander de strategie naar ZeroCovid, dan heb je over drie maanden die hele poespas van de testbewijzen helemaal niet nodig. Ja, daar ben ik optimistisch over.”

Ooit getest?

“Ja. Negatief. Ik had wat klachten die op corona zouden kunnen duiden.”

Laat je je vaccineren?

“Zodra ik de brief krijg ga ik. Geen twijfel.”

Voorkeur voor een bepaald vaccin?

“Je kunt niet kiezen in Nederland. Zijn vaccins goedgekeurd door het Amerikaanse Food en Drugs Administration (FDA) of het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) dan zijn ze OK. Als ik mocht kiezen, doe mij dan maar Pfizer. Zeer effectief in Israël qua bescherming. Maar alle vaccins voorkomen sterfte, (IC-)opname en heftige klachten.”

Prikangst?

“Totaal niet.”

Gestemd?

“Jazeker. Ik wilde met mijn FFP-2 mondneusmasker gaan stemmen, die een veel betere bescherming biedt dan ‘de sok’, die de meeste mensen dragen. De FFP-2 en -3 bieden ook goede bescherming in de zorg. Ik was benieuwd wat ze zouden zeggen als ik die FFP-2 zou ophouden in het stemhok. Daar was wat onduidelijkheid over. Maar ik mocht hem ophouden.”

Op Twitter maakte Marino zijn politieke keuze gemotiveerd bekend. Het werd Femke Merel van Kooten van Splinter getuige de volgende tweets:

Wanneer gaan we naar normaal?

“Da’s koffiedik kijken. En wat is normaal? Als corona endemisch wordt of een seizoensvirus, zoals influenza, dan zullen we er in de zomer geen last van hebben. Dan krijg je pieken in de winter, en zetten we de maskers weer op. Dat is ook afhankelijk van hoe covid globaal wordt teruggedrongen. Ook in armere landen. Nu goed onderdrukken is goed voor de lange termijn. En met een vaccinatieprogramma krijgen we de zaak weer snel op de rails. Maar een jaar als 2020 gaan we niet meer meemaken.”

“Ik wil wel weer naar kantoor. Mis mijn collega’s. Leuk volk. Het meedenken. Het sparren over wilde onderzoekideeën. Informele praat. Nu moet je elkaar bewust opzoeken. Dat is toch een andere dynamiek. Maar dat we meer gaan thuiswerken is wel duidelijk. Is ook wel fijn, een of twee dagen in de week.”

Een jaar als 2020 gaan we niet meer meemaken

Waar gaat je proefschrift over?

“Mijn vakgebied is sturen op prestatie-indicatoren. Daar gaat mijn proefschrift ook over. Hoe bepaal je prestatiedoelen en hoe stuur je daarna op die doelen? Een bedrijf stelt een bepaald doel, zeg vijf procent winst halen, maar ze halen maar twee of drie procent? Wat doe je dan? Ik kijk naar prestaties in het verleden, de verwachtingen voor de toekomst, hoe andere bedrijven het doen, en hoe worden de doelen bijgesteld?”

Tipje van de sluier?

“Een les uit mijn onderzoek is: reageer snel op een probleem. Hoe langer je wacht hoe sneller je in de problemen raakt. Dat is precies wat we bij corona zagen. We zagen het virus dichterbij komen, en dachten, het loopt wel met een sisser af. Fout. Als we in maart rigoureuzer hadden ingegrepen was een boel ellende voorkomen. Later, met die tweede golf, idem dito. We hadden moeten leren van de eerste golf. Landen als Taiwan hebben geleerd van SARS en grepen bij covid dan ook vroeg en hard in. En zie, welke winst dat oplevert. Alles draait daar al lang weer.”

Onderwijsinspectie

“In mijn proefschrift kijk ik specifiek naar scholen, naar indicatoren als aantal leerlingen, slagingspercentages, demografische factoren, naar prognoses. Dat is best complex. Daarbij, een school heeft te maken met de Onderwijsinspectie, die kijkt naar waar de school op afgerekend wordt: instroom, uitstroom, doorstroom. Het is een balanceeract voor scholen om al die indicatoren boven de signaalwaarde te houden."

"Een school kan aan bepaalde knoppen draaien. Dat noemen we ook wel ’gaming the metrics’. Je drukt een beetje op het doorstroompercentage (moeilijker maken om over te gaan, de betere leerling stroomt door) zodat het slagingspercentage in de eindexamenklas hoger wordt. Dit sturen op slagingspercentages kun je niet al te lang doen. Dat valt de Inspectie op. Ik heb daarover gesproken met schooldirecteuren, hoe zij dit doen, en ik leg hen dan wat scenario’s voor en speel met de indicatoren. Kwantitatieve analyses aangevuld met kwalitatieve interviews met directeuren en bestuursvoorzitters.”

We hebben twee gebouwen die naar een Nobelprijswinnaar zijn genoemd - Simon, Koopmans - maar dat telt niet, haha

Kan die methode ook toegepast worden op onze universiteit?

“Ja. De vorige rector had een expliciet doel: 20.000 studenten in vijf jaar. Welke indicatoren heb je? Bijvoorbeeld rankings op gebied van onderzoek en onderwijs. Hoe hoog scoor je in de diverse rankings en kun je daarop sturen? Op een indicator als het ‘aantal Nobelprijswinnaars’ scoren we niet. We hebben wel twee gebouwen die naar een Nobelprijswinnaar zijn genoemd - Herbert Simon, Tjalling Koopmans - maar dat telt niet, haha.”

De promotie zal eind dit jaar plaatsvinden. Promotor: professor Federica Angeli (de oud-collega zit nu in York, UK). Marino’s contract loopt eind augustus 2021 af. Daarna? “Ik neig naar het academische want onderwijs en onderzoek vind ik erg leuk. Hiervoor heb ik ook op een middelbare school lesgegeven. Maar impact hebben, heb ik gemerkt, is ook mooi. En volksgezondheid is een interessant veld.”

Publicatiedatum: 12 april 2021