Ammar Maleki: “Democratie is voor mij meer dan een wetenschappelijk onderwerp”

De dood van de Iraanse Mahsa Amini in september dit jaar veroorzaakte een golf van protest. Iraniërs demonstreren op straat, vrouwen verbranden hun hoofddoek en belangrijke sites van het regime worden gehackt. Nog niet eerder kwamen de Iraniërs zo onverschrokken in opstand tegen het zittende theocratische regime. Een regime dat er niet voor terugdeinst andersdenkenden neer te schieten of de doodstraf op te leggen.

Volgens onofficiële cijfers kwamen er al meer dan vierhonderd mensen om tijdens deze civiele revolutie. Toch gaan de protesten door. Voor Ammar Maleki, universitair docent Comparative Politics en prodemocratisch activist, is dat nauwelijks een verrassing. “Iran is geen democratie en dat betekent dat je niet kunt zeggen wat je vindt. Er is geen vrijheid van meningsuiting en geen vrijheid van religie. Volgens sommige polls van bekende opiniepeilers steunt 72% van de bevolking de president en is 99% van de Iraniërs religieus. Maar dit zijn gevoelige onderwerpen. Het ligt voor de hand dat Iraniërs hun échte antwoorden voor zich houden. Als je in dit soort onderzoeken niet zegt wat het regime wil horen, loop je namelijk het risico gestraft te worden. "

Uit onze cijfers bleek begin dit jaar al dat er onderhuids van alles leefde

"In 2019 richtte ik samen met een collega van Universiteit Utrecht Gamaan op. Het is een onderzoeksinstituut dat de mening van Iraniërs peilt. Dat doen we via social media. Dat is anoniem en biedt de kans een eerlijk antwoord te geven. Maar liefst 85% van de volwassen Iraniërs gebruikt een vorm van social media. Ons eerste onderzoek ging over de steun voor de Islamitische Republiek Iran, zoals Iran officieel heet. Daarop kregen we meer dan 200.000 reacties. Meer dan 70% zei ‘nee’  tegen de IR. Negen maanden geleden onderzochten we de mening over het politieke systeem. Slechts 20% steunde het huidige regime. Uit onze cijfers bleek begin dit jaar dus al dat er onderhuids van alles leefde. Nu komt dat naar buiten.”

Politieke familie

De roep om democratie en mensenrechten werd Ammar met de paplepel ingegoten. “Ik groeide op in een politieke familie,” vertelt hij. “Mijn vader was president van de Universiteit van Teheran. Toen het regime overging tot een culturele revolutie, werden universiteiten gesloten omdat zij zich niet hielden aan de regels van de revolutionaire islam. Mijn vader verzette zich daartegen en werd opgepakt. Hij werd eerst ter dood veroordeeld en toen veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf. Hij zat vijf jaar in de gevangenis waar hij werd gemarteld en een van zijn ogen verloor.”

“Door de spanning die dat met zich meebracht, kampte ik als kind met fysieke klachten. Ik had zoveel problemen met mijn voet dat de artsen adviseerden hem te amputeren. In plaats daarvan zocht mijn moeder psychische hulp. Dat hielp uiteindelijk. Democratisering en burgerlijk protest lopen als een rode draad door mijn leven.”

Toch komt Ammar pas op latere leeftijd in actie voor de democratie in zijn land. Hij studeerde Mechanical engineering en werkte een paar jaar in de automotive industrie. “Ik hield van mijn werk als ingenieur, maar ik realiseerde me dat Iran andere problemen had dan autotechniek. Ik besloot me verder te verdiepen in politicologie. In Delft vond ik een programma dat het gat dichtte tussen engineering en politicologie: Engineering & policy analysis. Ik kreeg een volledige beurs en vertrok in 2008 naar Nederland. Ik was toen dertig jaar.”

Burgerlijke ongehoorzaamheid

“Na een half jaar ging ik terug naar Iran om mijn vader te bezoeken. Ik had een boek geschreven over burgerlijke ongehoorzaamheid, dat als een serie artikelen was gepubliceerd. Bij aankomst op het vliegveld werd ik aangehouden en ondervraagd. Terug in Nederland begreep ik dat het voor mij niet meer veilig was om naar Iran te reizen. Zeker toen mijn vader opnieuw werd opgesloten en enkele vrienden werden gearresteerd. Eenmaal op vrije voeten, mocht mijn vader het land ook niet meer uit. Ik heb hem nooit meer gezien. Twee jaar geleden is hij overleden zonder dat hij mijn zoon heeft kunnen vasthouden.”

“Democratie is voor mij dus meer dan een wetenschappelijk onderwerp, het is een existentiële kwestie. Als slachtoffer van de schending van de mensenrechten houdt het mij dagelijks bezig. Ik zie mijzelf als ‘scholar activist’. Veel wetenschappers vinden dat dat niet kan. Als wetenschapper moet je een zekere afstand tot je studieonderwerp hebben. Ik denk daar anders over. Ik geef les over democratie en ik vecht voor democratie in Iran. Die twee elementen zijn in mij verenigd. Dat is wie ik wil zijn. Bij Tilburg University streven we ernaar ‘de samenleving te begrijpen’ en van daaruit naar oplossingen te zoeken. Door mijn verhaal te delen en te vechten voor de democratische waarden draag ik daaraan bij. Vanwege die achtergrond word ik ook regelmatig gevraagd de situatie in Iran te duiden in de media.”

Alle lagen van de bevolking

Volgens Ammar worden de protesten gedragen door een grote groep Iraniërs. Slechts een klein deel waagt zich op straat. Volgens de onderzoeken van Gamaan wil een aanzienlijk deel  van de tegenstanders van het huidige regime niet openlijk demonstreren. Zij komen op een andere manier in opstand.

Ammar: “Tijdens de Groene Beweging in 2009 was het vooral de middenklasse in de hoofdstad die zich verzette, nu zijn het mensen uit alle lagen van de bevolking. En er zijn vele soorten van protest, zichtbaar en onzichtbaar. Jonge vrouwen verbranden hun hoofddoek, op de universiteit zitten mannen en vrouwen bij elkaar - iets wat verboden is, billboards van hooggeplaatste figuren worden in brand gestoken, beveiligingscamera’s worden onklaar gemaakt, websites worden gehackt en bekende Iraniërs spreken zich uit. Dat maakt de totale beweging sterker.”

“Daarbij concentreert de opstand zich niet alleen in de hoofdstad. Ook in provincies, in grote en kleine steden, is er sprake van civiel verzet. Daardoor is het voor de regering moeilijk het protest te onderdrukken. Het is fantastisch als je ziet hoeveel mensen er bij de landelijke staking op de been waren. Tegelijk weet je dat iedereen die zich verzet gevaar loopt. Ja, ik ook. Ook in Nederland word ik bedreigd. Daar probeer ik maar niet al te veel aan te denken.”

Internationale druk

Volgens Ammar is het onwaarschijnlijk dat de huidige regering uit zichzelf opstapt. Daar is internationale druk voor nodig. “Een ander regime is ook in het belang van de vrije landen,” weet Ammar. “Je moet weten dat de gebeurtenissen in Syrië het gevolg zijn van beslissingen die zijn genomen in Iran. Het Islamitische regime in Iran besloot Assad te steunen en adviseerde hem iedereen te doden die in de weg liep. De Verenigde Staten en Europa wilden zich er niet mee bemoeien. Dat heeft geresulteerd in een bloedbad en een humanitaire ramp, waardoor een enorme vluchtelingenstroom op gang kwam. Wil je hetzelfde nu voorkomen, dan moet je je erin mengen.”

We willen politiek leiders, journalisten en wetenschappers laten zien dat Iraniërs een verandering van het regime steunen

Ammar probeert met zijn peilingen de publieke opinie te voeden. “We willen politiek leiders, journalisten en wetenschappers laten zien dat Iraniërs een verandering van het regime steunen. In december gaan we een nieuw onderzoek uitvoeren. Hierin vragen we Iraniërs naar hun mening over de huidige revolutie. We vragen welke veranderingen en wat voor vertegenwoordigers zij willen en wat ze van de vrije landen verwachten. Daarnaast zijn we bezig met een vervolgonderzoek naar religie. Die resultaten brengen we volgend jaar naar buiten.”

Vanzelfsprekend gebruikt Ammar deze statistieken ook in zijn lessen. Bovendien deinst hij er niet voor terug zijn persoonlijke geschiedenis te delen. Hoe reageren de studenten daarop?

“Toen mijn vader overleed heb ik mijn verhaal in de les verteld. Ik heb mijn studenten uitgelegd dat ik mijn ouders twaalf jaar niet heb kunnen zien omdat zij streden voor democratie en mensenrechten. Daarmee wilde ik laten zien hoe het verlangen naar democratie je persoonlijke leven kan beïnvloeden. Dat had veel impact. Daarna heb ik veel e-mails en zelfs een gezamenlijke kaart gekregen. Een aantal studenten schreef dat mijn verhaal hen had ontroerd en dat ik het onderwerp democratie tastbaar had gemaakt. Daar doe ik het voor.”

Publicatiedatum: 8 december 2022